هیدروپونیک یکی از روشهای کشت کاملا بدون خاک است که تاریخچه بسیار طولانی داشته و امروزه جزو روشهای مدرن کشاورزی به حساب میآید.
هیدروپونیک یک روش کشت بدون خاک است که در آن تمام مواد مغذی مورد نیاز گیاه، به جای خاک، از داخل بستر هیدروپونیک در اختیار آن قرار میگیرد. این روش شاید قدمتی هزاران ساله داشته باشد، اما به دلیل مزیتهای فراوانی مانند افزایش بهرهوری، کاهش مصرف آب و توانایی کشت محصول در هر محیطی، تبدیل به روشی مدرن و بسیار محبوب شده است.
امروزه کشاورزی بدون خاک بیشتر در محیطهای گلخانهای انجام میشود تا با حذف خاک و کنترل بسیار دقیق شرایط محیط مانند دما، نور و مواد مغذی، محصول دهی بسیار سریع و با کیفیتتری بوجود آید. برای آشنایی با کشت آب با آبادیس همراه باشید.
کشت هیدروپونیک
در کشت هیدروپونیک گیاهان در یک بستر بدون خاک کشت میشوند که معمولا به جای خاک، از آب برای رشد گیاه استفاده میشود. بستر هیدروپونیک حاوی تمام عناصر و مواد مغذی مورد نیاز گیاه بوده و شرایطی را فراهم میکنند تا سطح pH آن کاملا خنثی بوده و سایر مواد غیر ضروری و عوامل مضر و بیماریزا نیز در داخل آن وجود نداشته باشد.
بدین ترتیب گیاه هر آنچه که برای یک رشد مفید و سالم نیاز دارد را در اختیار داشته و ریشهها نیز به صورت کاملا مستقیم و بدون واسطه به همه عناصر و مواد مغذی دسترسی خواهند داشت.
با این تکنیک هم چرخه رشد گیاه سریعتر شده و زودتر به محصول میانجامد و هم اینکه محیط عاری از هر گونه آفات و بیماریها شده و کشاورز میتواند راحتتر گیاهان خود را مدیریت کند.
پیشینه هیدروپونیک
تاریخچه کشت هیدروپونیک به هزاران سال قبل باز میگردد. شواهد تاریخی نشان میدهد که در باغهای معلق بابل که امروز جزو یکی از عجایب هفتگانه جهان محسوب میشوند، از این روش استفاده میشده است. بدین صورت که آب مورد نیاز از رود فرات گرفته شده و مستقیما به گیاهان داده میشده و هیچ خاکی نیز در آنها استفاده نمیشده است.
همچنین اقوام آزتکها نیز در حدود قرن دهم میلادی با ایجاد باغهای شناور روی دریاچه و کشاورزان چینی در قرن بیستم با ایجاد مزارع برنج بدون خاک، جزو استفاده کنندگان کشت آبی بودند.
اما در قرن شانزدهم میلادی، دانشمندی به نام یان ون هلمونت به صورت علمی متوجه شد که آب میتواند همه مواد مغذی مورد نیاز گیاه را به راحتی منتقل کرده و لزوما نیازی به بستر خاک نیست.
در سال 1699 آقای جان وودوارد، اولین کسی بود که محلول هیدروپونیک را ابداع کرد، ولی هنوز با این نام شناخته نمیشد.
در قرن بیستم، دکتر ویلیام گریکه، دانشمند دانشگاه کالیفرنیا، تحقیقات گستردهای در زمینه کشت بدون خاک شروع کرده و اصطلاح “هیدروپونیک” را، به معنای “کار با آب”، ابداع کرد. بدین ترتیب یک انقلاب بزرگ در صنعت کشاورزی بوجود آورد. اما هنوز این نوع کشت زیاد مورد توجه قرار نمیگرفت تا اینکه در جریان جنگ جهانی دوم، ارتش آمریکا برای تامین محصولات کشاورزی و خوراک سربازان خود، یک سیستم کوچک هیدروپونیک را در جزیره ویک و برخی مناطق دیگر ایجاد کرده و توانست به سرعت محصولات غذایی مورد نیاز ارتش را تامین کند.
از آن زمان تا به امروز صنعت کشاورزی بسیار پیشرفت کرده و فناوریهای زیادی برای تسهیل هیدروپونیک معرفی و استفاده شدند.
گلخانه هیدروپونیک
یکی از بهترین فضاهایی که میتواند سیستم کشت هیدروپونیک را در آن اجرا کرد، گلخانههای هیدروپونیک هستند. امروزه نقش محصولات گلخانهای و نیاز شدید بازار به محصولات آن به شدت رو به افزایش بوده و گلخانههای هیدروپونیک نیز میتوانند سهم بسیار خوبی از تولید محصولات کشاورزی داشته باشند. در این محیطها با مصرف منابع کمتر میتوان با سرعت بسیار بیشتری محصولات متنوع کشاورزی را تولید و با بهترین کیفیت به بازار عرضه کرد.
مزایای گلخانه هیدروپونیک
مزیت اصلی گلخانههای هیدروپونیک، این است که میزان هدر رفت آب بسیار کاهش پیدا کرده و مواد مغذی دقیقا بر اساس نیاز گیاه تامین میشود و بدین ترتیب هیچ هدر رفتی وجود نخواهد داشت. زیرا در مزارع خاکی، آب و مواد مغذی ممکن است در خاک هدر رفته یا صرف گیاهان هرز شوند. از طرفی شرایط بهداشتی در گلخانههای هیدروپونیک بسیار بالاتر از محیطهای خاکی هستند.
شما میتوانید در گلخانههای هیدروپونیک، مانند سایر گلخانهها، شرایطی مانند نور، دما و رطوبت را کاملا کنترل کرده و محیطی سالم برای محصولات خود بوجود بیاورید. بدین ترتیب میتوانید در تمام طول سال، محصولاتی با کیفیت و یکنواخت تولید کرده و آنها را روانه بازار کنید.
اگر از سیستم گلخانهای هیدروپونیک استفاده کنید، به مراتب هزینههای عملیاتی شما نسبت به زمینهای کشاورزی بزرگ بسیار کاهش پیدا میکنند. یعنی با یک فضای بسیار کوچک، میتوانید محصولات یک زمین به نسبت بسیار بزرگتر را تولید کنید. همچنین نیازی نیست گلخانههای هیدروپونیک خود را در حاشیه شهرها احداث کرده و میتوانید در داخل فضای شهری و آپارتمانی هم یک گلخانه هیدروپونیک برای خود راهاندازی کنید.
معایب گلخانه هیدروپونیک
- هزینه راهاندازی اولیه بالا بوده و نیازمند تجهیزات خاصی مانند پمپ آب، مخازن و سیستم کنترل دما و رطوبت محیط هستید که در ابتدای راه شاید برای شما سنگین به نظر برسد، اما در دراز مدت کاملا به سود شما خواهد بود.
- برای راهاندازی این سیستم نیاز به دانش فنی دارید.
- همیشه باید نظارت مداوم و مستمر از گلخانه خود داشته باشید.
- همیشه باید گلخانه شما برق کافی داشته باشد.
انواع سیستمهای کشت هیدروپونیک
سیستم فیلم مغذی (NFT):
در سیستم NFT، مواد مغذی از طریق یکسری کانالهای خاص جریان داشته و ریشههای گیاه به صورت مستقیم با آن در ارتباط هستند. از این روش بیشتر برای کاشت گیاهانی که ریشههای کوچکتری دارند، مانند سبزی بیشتر مورد استفاده قرار میگیرد.
سیستم کشت آب عمیق (DWC):
در سیستم DWC، کل ریشه گیاهان به طور کامل داخل محلول هیدروپونیک غوطهور شده و با اکسیژندهی، خیلی سریع رشد میکنند. از این روش برای گیاهان بزرگ برگ و میوهدار بیشتر استفاده میشود.
سیستم فیتیلهای:
این سیستم بسیار ساده بوده و اصلا هیچ نیازی به برق نخواهد داشت. روش کار بدین شکل است که از یکسری فیتیله برای انتقال آب و مواد مغذی از مخزن به ریشه گیاه استفاده میشود. برای کسانی که با مشکل فضا مواجه بوده و ارقام کم آب را کشت میکنند، بسیار مناسب است.
سیستم غرقابی و زهکشی (Ebb & Flow):
در سیستم Ebb & Flow محیط کشت بهطور موقت با محلول غذایی پر شده و سپس زهکشی میشود. در این روش معمولا انواع گیاهان را میتوان کشت کرد. ولی بیشتر برای سبزیها و ارقام ریشهدار بسیار مناسبتر است.
سیستم قطرهای:
در سیستم قطرهای، مواد مغذی مورد نیاز از طریق لولهها و یک خروجی آب که به آن قطرهچکان هم میگویند، به پایه گیاه منتقل میشود. این روش برای همه گیاهان هیدروپونیک مناسب بوده و در هر مقیاسی قابل پیادهسازی است.
سیستم ایروپونیک:
سیستم ایروپونیک پیشرفتهترین نوع کشت هیدروپونیک بوده است که در آن گیاهان در هوا معلق بوده و مواد مغذی به جای جریان مستقیم، به صورت مهپاشی شده به آن میرسند. این سیستم باید به طور بسیار دقیقی کنترل شود تا نتیجه عالی را بوجود بیاورد.
منبع: nosoilsolutions
نکات کلیدی کشت هیدروپونیک
- حتما بر اساس نوع گیاه، فضای مورد نیاز و امکانات موجود، نوع هیدروپونیک را باید انتخاب کنید.
- میزان pH آب مصرفی شما در این سیستم باید بین 5.5 تا 6.5 بوده و عاری از هرگونه آلودگی، ویروس و باکتری باشد.
- محلول غذایی باید حاوی عناصر ریزمغذی ضروری مثل نیتروژن، فسفر، پتاسیم و … باشد.
- حتما باید دما و رطوبت به طور دقیق تنظیم شود تا از ایجاد و رشد بیماریها جلوگیری شود.
- برای استفاده از نور طبیعی یا نور مصنوعی LED مخصوص، حتما باید نیاز گیاه بررسی شده و اعمال گردد.
- باید تهویههای بسیار مناسب در فضای گلخانه وجود داشته و ریشهها اکسیژن کاملی دریافت کنند.
- تمام لوازم و تجهیزات باید کاملا تمیز و عاری از هرگونه آلودگی باشند.
محصولات گلخانهای قابل کشت در هیدروپونیک
گیاهان هیدروپونیک شامل موارد زیر میشوند:
سبزیجات برگی
- کاهو
- انواع کلم پیچ و کلم برگ
- آروگولا
- برگ چغندر
محصولات میوهدار
- گوجهفرنگی
- خیار
- فلفل دلمهای
- بادمجان
- توتفرنگی
گیاهان ریشهای و غدهای
- تربچه
- هویج
- چغندر
- سیبزمینی شیرین
گیاهان دارویی و سبزی
- اسفناج
- ریحان
- نعناع
- گشنیز و جعفری
- رزماری و آویشن
- پونه
گلها
- گل رز
- گل داوودی
- ارکیده
کود هیدروپونیک
یکی از مهمترین عناصری که در کشاورزی بدون خاک باید به آن دقت شود، کود مناسب است. زیرا در این شرایط باید نیازهای اصلی گیاه به طور کامل شناسایی شده و کودها و مکملهای غذایی به میزان لازم و کافی در اختیار گیاه قرار بگیرند.
در این بخش به طور کامل به همه آنها اشاره میکنیم.
کودهای ضروری برای هیدروپونیک
هیومیک اسید
استفاده از هیومیک اسید در هیدروپونیک باعث میشود تا:
- ساختار محلول هیدروپونیک کاملا بهینهتر شده و جذب عناصر حیاتی مانند آهن و کلسیم خیلی بهتر صورت بگیرد.
- سیستم ایمنی ریشه گیاه تقویت شده و باعث رشد سریعتر گردد.
- باعث مقاومت گیاه در برابر تغییرات محیطی مانند دما و نوسانات pH میگردد.
آمینو اسید
استفاده از آمینو اسیدها در هیدروپونیک میتوانند منجر به موارد زیر شوند:
- افزایش تولید انرژی
- تحریک فتوسنتز
- کاهش استرس گیاه
- تسریع رشد گیاه
جمع بندی
هیدروپونیک یا کشت بدون خاک یکی از بهترین روشهای کشاورزی روز دنیا است که به شما امکان رشد سریعتر و باکیفیتتری داده و در نهایت باعث میشود تا محصولات شما از درجه کیفی بسیار بالاتری برخوردار باشد. شما میتوانید گلخانههای هیدروپونیک را در هر فضایی مانند فضاهای شهری نیز راهاندازی کرده و کار را شروع کنید.
توجه کردن به تغذیه گیاه در این روش بسیار مهم بوده و توصیه میشود تا در محلول هیدروپونیک از کود آمینو اسید و هیومیک اسید به میزان موثر همیشه استفاده کنید تا سلامت گیاه و محصولدهی کاملا تضمین شده داشته باشید.