مانداب یکی از چالشهای طبیعی بسیار مهمی است که اگر به موقع نسبت به رفع آن اقدامی صورت نگیرد، میتواند مشکلات زیادی را برای زمین کشاورزی شما بوجود بیاورد. وقتی که میزان قابل توجهی آب روی زمین باقی مانده و به موقع و به مرور جذب خاک نشود، باعث افت کیفیت خاک شده و در ادامه باعث عدم رشد صحیح گیاه خواهد شد.
بدین ترتیب اگر این وضعیت به مرور اصلاح نشود، در نهایت بهرهوری زمین را بسیار کم کرده و منجر به خسارات زیادی خواهد شد که مقدار آن بسیار قابل توجه خواهد بود.
اما علت بروز مانداب چیست؟ عوارض مانداب بر روی زمین کشاورزی چه هستند؟ آیا میتوان با اقداماتی باعث جلوگیری از مانداب شد؟ آیا امکان رفع مانداب به سرعت امکان پذیر است؟
اینها سوالهایی هستند که حتما ذهن شما را کمی درگیر کرده باشد. در این مقاله به صورت کامل درباره مشکل مانداب، عوارض، جلوگیری و رفع آن به صورت کامل میپردازیم.
مانداب چیست؟
مانداب به وضعیتی گفته میشود که آب بهطور مداوم روی خاک یا لایههای بالایی خاک باقی مانده و اصلا تخلیه نمیشود.
دقت کنید، مانداب میتواند موقتی باشد. به طور مثال اگر زمین در معرض یک باران شدید قرار بگیرد، برای مدتی این میزان از آب ممکن است روی زمین باقی بماند، بخصوص اگر زمین شما بسیار مسطح باشد، اما این مانداب زمانی خطرناک میشود که پس از آبیاری متوجه میشوید زمین هیچ میلی برای جذب آب ندارد!
عوامل ایجاد مانداب
عوامل زیادی باعث بروز مانداب میشوند. مهمترین عامل، بافت خاک شما است. معمولا خاکهایی که رس زیادی داشته یا فشرده هستند، به سختی آب را از خود عبور داده و همیشه آب را بالای زمین نگه میدارند. اما عامل بعدی بارشهای شدید و متوالی است. زمانی که زمین شما مدام در معرض باران قرار بگیرد، طبیعی است که برای مدتی آب روی آن باقی مانده و خاک به دلیل سیراب بودن تمایلی به جذب ندارد.
اما یک عامل بسیار مهم دیگر، عدم زهکشی درست خاک است که باعث میشود که آب به جای تخلیه، در خاک بماند.
در کنار همه این عوامل، آبیاری زیاد و غیر اصولی شما هم میتواند منجر به مانداب شود.
حال سوال این است که مانداب برای زمین چه مشکلی میتواند بوجود بیاورد؟
ماندابی باعث چه مشکلاتی در زمینهای کشاورزی میشود؟
ماندابی میتواند خسارات جبرانناپذیری به زمینهای کشاورزی وارد کند. تجمع آب بر روی خاک باعث کاهش دسترسی ریشهها به اکسیژن شده و در نتیجه، فعالیت ریشهها مختل و رشد گیاهان کند یا متوقف خواهد شد.
ماندابی میتواند مواد مغذی خاک را شسته و از دسترس گیاه خارج کند، یا حتی موجب انباشته شدن نمک در سطح خاک شده و شرایط نامناسبی برای رشد ایجاد کند.
از همه این مسائل گذشته، مانداب محیط مناسبی برای رشد و تکثیر بیماریهای قارچی و آفات بوجود خواهد آورد.
زهکشی زمین
زهکشی زمین یکی از اساسیترین کارهایی است که برای بهتر شدن وضعیت خاک و جلوگیری از مشکلات مانداب میتوان انجام داد. در این بخش به صورت کامل در این باره صحبت میکنیم.
زهکشی روشی برای جلوگیری از ماندابی
زمانی که خاک نتواند به درستی آب را عبور دهد، باید زهکشی صورت گیرد. با انجام زهکشی مناسب میتوانید هر گونه تجمع آب روی زمین و لایههای بالایی را به حرکت در بیاورید.
این روش در مناطقی که میزان بارندگی در آنها زیاد و خاک فشرده یا رسی دارند بسیار توصیه میشود.
انواع زهکشی در کشاورزی
- زهکشی سطحی
- زهکشی زیرسطحی
- زهکشی عمودی
- زهکشی مصنوعی
زهکشی سطحی برای خارج کردن آب از بالای خاک استفاده میشود که شامل ایجاد شیارها یا کانالهایی است که آب اضافی را به بیرون هدایت میکنند. این نوع زهکشی برای زمینهای کمارتفاع یا مسطح خیلی مناسب است.
در زهکشی زیرسطحی لولهها یا مواد خاصی در زیر خاک قرار داده میشوند تا آب اضافی از لایههای پایینی خاک خارج شود. برای زمینهای رسی بسیار مناسب میباشد.
در زمینهایی که آب در اعماق خاک انباشته میشود از زهکشی عمودی استفاده میگردد. به طوری که برای رفع آنها از چاه یا لولههای عمومی استفاده کرده آب را به طور کامل تخلیه میکنند.
در زهکشی مصنوعی از پمپها یا سیستمهای مکانیکی برای تخلیه آب از خاک استفاده میشود. این نوع زهکشی بیشتر در زمینهای بزرگ یا مناطقی که همیشه دچار مانداب هستند استفاده میگردد.
طول دوره ماندابی خاک
به طور دقیق برای طول دوره ماندابی خاک نمیتوان عددی برای آن مشخص کرد، اما به عوامل مختلفی بستگی دارد که در ادامه به آنها میپردازیم.
در اینجا به برخی از عوامل موثر بر طول دوره ماندابی خاک اشاره میکنیم:
- هر چه میزان بارندگی بیشتر باشد، خاک برای مدت طولانیتری اشباع از آب باقی میماند و دوره ماندابی طولانیتر میشود.
- در خاکهای رسی به دلیل داشتن ذرات ریزتر، آب را بیشتر در خود نگه میدارند و در نتیجه دوره ماندابی در آنها طولانیتر از خاکهای شنی است.
- در مناطق پست و گود، آب به راحتی تخلیه نمیشود و دوره ماندابی طولانیتر میشود.
- در مناطق گرم و خشک، تبخیر آب از سطح خاک سریعتر اتفاق میافتد و دوره ماندابی کوتاهتر میشود.
- هر چه عمق آب روی خاک بیشتر باشد، دوره ماندابی طولانیتر میشود.
- پوشش گیاهی میتواند به جذب آب از خاک کمک کند و دوره ماندابی را کاهش دهد.
اقدامات لازم پس از ماندابی
- کانالهای زهکشی برای هدایت آب اضافی به خارج از زمین ایجاد یا در صورت امکان از پمپ برای تخلیه آبهای سطحی استفاده کنید.
- سعی کنید یک مسیر جریان آب طبیعی ایجاد کنید.
- حتما اقدام به شخمزدن زمین کرده و خاک را زیر و رو کنید.
- از مواد آلی مانند هیومیک اسید بر روی خاک استفاده کنید تا ساختار خاک دوباره احیا شود.
- از قارچکشها و آفتکشها برای جلوگیری از نشر بیماریهای قارچی و آفات استفاده کنید.
جمعبندی
ماندآبی زمانی اتفاق میافتد که به دلایل مختلف مثل بافت سنگین خاک، عدم وجود خلل و فرج کافی برای زهکشی و آبیاریهای سنگین با حجم بالا؛ آب به مدت طولانی در سطح و یا داخل خاک و اطراف ریشه باقی بماند. با تجمع زیاد آب در خاک، اکسیژن کافی برای فعالیت میکروارگانیسمهای هوازی و تنفس ریشه گیاه تامین نمیشود. بازداری تنفس باعث توقف و یا کاهش شدید تولید انرژی و در نهایت فتوسنتز خواهد شد که همه اینها کاهش رشد گیاه را بدنبال دارد.
علاوه بر کمبود اکسیژن، برخی گازهای دیگر مثل اتیلن و دیاکسیدکربن در محیط ریشه تجمع پیدا میکنند که با تغییرات هورمونی درون گیاه باعث ریزش برگ و میوه درختان خواهد شد. در شرایط ماندابی جذب عناصر غذایی نیز بشدت کاهش مییابد. علاوه بر موارد گفته شده، تجمع بیش از حد و طولانی مدت آب در سطح خاک و محیط ریشه باعث بروز انواع بیماریهای باکتریایی و قارچی میشود که با پوسیدگی ریشه، گیاه به مرور زرد شده و از بین خواهد رفت.
مشکل مانداب چالشی است که همه کشاورزان و باغداران ممکن است بارها در طول سال با آن مواجه شوند، اما این پدیده را باید به طور صحیح مدیریت کرده و با اقدامات پیشگیرانه احتمال آن را کم کنید، اما به هر حال این مشکل ممکن است به وجود بیاید، پس از آن با زهکشی و اقدامات اصلاحی مسیر آب و استفاده از مکملها میتوانید به سرعت جلوی خسارتهای آتی را بگیرید.
آبادیس برترین تولید کننده کودهای آلی در ایران
شرکت دانش بنیان آبادیس با تولید کودهای آلی راهکارهای بهینهای در جهت رفع و بهبود مشکلات ناشی از تنشهای محیطی ارائه میدهد. هیومیک اسید با بهبود ساختار خاک و افزایش تهویه، به کاهش اثرات مانداب کمک میکند و باعث میشود ریشهها بتوانند بهتر نفس بکشند. آمینو اسیدها با تقویت متابولیسم گیاه و افزایش مقاومت آن به تنشهای ناشی از کمبود اکسیژن، رشد را بهبود میبخشند. کلات آهن نیز با فراهم کردن آهن قابل جذب در شرایط غرقابی، از بروز کلروز و کمبود آهن جلوگیری میکند. این ترکیبات بهطور همافزا باعث بهبود سلامت ریشه، کاهش آسیبهای ناشی از مانداب و تقویت جذب مواد مغذی در گیاه میشوند. شما میتوانید برای مشاوره و خرید کود آمینو اسید و دیگر محصولات آبادیس با کارشناسان شرکت تماس بگیرید.