انواع کود آلی بخش ارزشمندی از چرخه کشاورزی را تشکیل میدهند و اساساً از موادی طبیعی مانند فضولات حیوانی، بقایای گیاهی، مواد غذایی بازیافتی و دیگر منابع ارگانیک تولید میشوند. با افزودن این کودها به خاک، ساختار فیزیکی خاک تقویت میشود و فعالیت میکروارگانیسمهای مفید افزایش مییابد. همین امر موجب بهبود توان نگهداری آب، تأمین عناصر ضروری گیاه و در نهایت بالارفتن عملکرد محصولات خواهد شد.
اهمیت مواد آلی در کشاورزی
مواد آلی در کشاورزی مهمترین عامل در حفظ باروری و سلامت طولانیمدت خاک محسوب میشوند. زمانی که بقایای حیوانی یا گیاهی در خاک تجزیه میشوند، ساختار خاک دانهدانهتر میشود و توانایی آن در حفظ آب و مواد مغذی افزایش مییابد. بههمیندلیل است که خاکهایی با درصد بالای مواد آلی، پتانسیل بالایی برای تولید محصولات باکیفیت دارند. افزونبراین، وجود مواد آلی مانند کود آمینو اسید موجب افزایش فعالیت میکروارگانیسمهای مفید خاک میشود. این ریزجانداران در چرخه مواد مغذی مشارکت میکنند و فرایندهای مهمی مانند تثبیت نیتروژن و معدنیشدن عناصر را شدت میبخشند.
کود آلی چیست؟
کود آلی (organic fertilizer) نوعی ماده مغذی برای خاک و گیاه است که منبع اصلی آن، عناصر طبیعی و تجدیدپذیر مانند فضولات حیوانی، بقایای گیاهی، کمپوست و غیره است. کودهای آلی برخلاف کود شیمیایی، بافت و ساختار خاک را بهبود داده و از تخریب زیستبومهای خاکی جلوگیری میکنند.
انواع کود آلی
انواع کودهای آلی را میتوان براساس منبع تولید، نحوه فرآوری و نوع ماده مؤثرهای که به خاک اضافه میکنند تقسیمبندی کرد:
کود دامی یا حیوانی
این نوع کود از فضولات حیواناتی مثل گاو، گوسفند، مرغ، اسب و حتی ماهی به دست میآید. کود حیوانی غالباً منبع خوبی از نیتروژن، فسفر و پتاسیم است و به حفظ ساختار خاک کمک میکند.
کود سبز
در این روش، گیاهانی مانند لگومها (مانند شبدر یا یونجه) کشت شده و سپس پیشاز بلوغ کامل، شخم میخورند تا در خاک تجزیه شوند. کود سبز میزان نیتروژن خاک را بالا میبرد و ساختار فیزیکی آن را بهبود میبخشد.
ورمی کمپوست
ورمی کمپوست از فعالیت کرمهای خاکی بر روی مواد آلی نظیر بقایای آشپزخانه و فضولات حیوانی تولید میشود. این کود، دانهبندی ریزتر و محتوای تغذیهای بالاتری دارد و بهآسانی در خاک پخش میشود.
تخمیر بقایای زبالهها و مواد غذایی
کمپوستسازی از زبالههای آشپزخانه و پسماندهای خوراکی روشی مؤثر برای بازیافت مواد آلی است. با کمک فرایندهای تخمیر و تجزیه، این زبالهها به کمپوستی غنی تبدیل میشوند.
پسماند فاضلاب (لجن تصفیهشده)
بعضی تصفیهخانهها پساز طی فرایندهای بهداشتی، لجن پسماند را به کود آلی تبدیل میکنند. البته باید دقت کرد این نوع کود، فلزات سنگین یا مواد شیمیایی مضر نداشته باشد و مطابق با استانداردهای ایمنی باشد.
بقایای گیاهان
برگها، ساقهها و ریشههای برجامانده از محصولات کشاورزی میتوانند بعد از خشک یا تجزیه شدن، بهعنوان منبع مواد آلی وارد خاک شوند و نیاز گیاه به بخش عمدهای از عناصر را تأمین کنند.
کربن آلی
محصولاتی مثل بهساز خاک آبادیس بهشکل تخصصی حاوی درصد بالایی از کربن آلی هستند و برای اصلاح ساختمان خاک و افزایش ظرفیت تبادل کاتیونی بسیار مفیدند.
کمپوست حاصل از ضایعات سالنهای پرورش قارچ
در سالنهای پرورش قارچ، بستر کشت معمولاً از بقایای کاه و کلش غلات تهیه میشود. پساز چند دوره برداشت، این بستر به کمپوستی ارزشمند تبدیل میشود که سرشار از مواد آلی است.
هیومیک اسید
کود هیومیک اسید بخشی از هوموس به شمار میرود که بهصورت طبیعی در خاکهای آلی وجود دارد. این ماده قادر است عناصر مغذی را در نزدیکی ریشه گیاه نگه دارد و بهتدریج در اختیار گیاه قرار دهد. همچنین، توانایی بهبود ساختمان خاک و افزایش جذب مواد مغذی را دارد.
تفاوت ورمی کمپوست و کمپوست
ورمی کمپوست توسط کرمهای خاکی تولید میشود و معمولاً دانهبندی یکدست و مواد مغذی بیشتری دارد. همین امر باعث میشود ورمی کمپوست در صورت مصرف صحیح، تأثیر قویتری بر رشد گیاهان داشته باشد. ازسویدیگر، کمپوست عادی حاصل فعالیت طبیعی میکروارگانیسمها در دمای بالاست و پاتوژنها و بذر علفهای هرز را تا حد زیادی از بین میبرد. در تولید ورمی کمپوست، دما معمولاً پایینتر است و نقش عمده در تجزیه مواد برعهده کرمهای خاکی و باکتریهای همزیست آنهاست. بهطورکلی، ورمی کمپوست گرانتر و مغذیتر است، اما فرایند تولید کمپوست معمولی سادهتر و پرحجمتر صورت میگیرد.
فواید و مزایای کود آلی
نخستین مزیت، آزادسازی تدریجی عناصر غذایی است که به گیاهان اجازه میدهد در طول فصل رشد، پیوسته تغذیه شوند. همچنین، این نوع کود ساختار خاک را تقویت میکند و موجب افزایش قدرت نگهداری آب میشود که این موضوع در مناطق خشک یا نیمهخشک بسیار حائز اهمیت است.
کودهای آلی تنوع میکروبی را در خاک بالا میبرند و محیط را برای تکثیر میکروارگانیسمهای مفید فراهم میکنند. علاوهبراینها، سازگاری بالایی با محیطزیست دارند و احتمال شستشوی نیترات و آلودگی آبهای زیرزمینی را کاهش میدهند.
منبع: sciencedirect.com
معایب کود آلی
میزان مواد مغذی این کودها در مقایسه با کودهای شیمیایی کمتر است و دیرتر در دسترس گیاه قرار میگیرند؛ بنابراین برای تأمین نیازهای گیاه به حجم بالاتری از کود آلی نیاز دارید. از طرفی، تنوع کیفیت در کودهای آلی زیاد است و مثلاً گاهی کود دامی ممکن است آلودگی میکروبی یا بذر علفهای هرز داشته باشد.
کاربردهای کود آلی
در مزارع بزرگ کشاورزی، کودهای آلی برای ارتقای کیفیت خاک و افزایش تولید محصولات استراتژیک کاربرد دارند. در باغبانی خانگی، استفاده از کمپوست یا ورمی کمپوست در حیاط منازل یا گلدانهای آپارتمانی بسیار رایج است و گلها و گیاهان آپارتمانی را سرحال نگه میدارد. در فضای سبز شهری نیز بهعنوان اصلاحکننده خاک برای چمنکاری و درختکاری به کار میرود. حتی در کشت هیدروپونیک نیز میتوان از بعضی کودهای آلی، بهویژه انواع مایع آن (مانند عصاره جلبک یا هیومیک اسید) برای تغذیه گیاه استفاده کرد.
ترکیبات کود آلی
بهطور معمول، عناصر اصلی (نیتروژن، فسفر و پتاسیم) در کنار عناصر کممصرفی مثل آهن، روی، منگنز و بور در این کودها وجود دارند. برخی کودهای آلی نیز حاوی ترکیبات معدنی هستند؛ اما فراتر از عناصر معدنی، کودهای آلی حاوی مواد آلی پیچیدهای مانند اسیدهای هیومیک و فولویک هستند که تأثیر چشمگیری در تقویت فعالیت میکروبی خاک دارند.
بررسی اثرات و نقش کودهای آلی
افزودن چنین موادی به خاک، توان آن را در حفظ مواد مغذی ارتقا میدهد و خطر فرسایش توسط باد و باران را کاهش میدهد. همچنین استفاده مرتب از کودهای آلی بهمرورزمان محتوای ماده آلی خاک را افزایش میدهد. این امر منجر به پایداری بیشتر خاک در برابر تغییرات شدید آبوهوایی و تنظیم بهتر pH میشود.
زمان مصرف کود آلی
معمولاً در کشتهای سالیانه (مانند سبزیجات)، توصیه میشود قبلاز کاشت، کود آلی به خاک اضافه شود تا زمان کافی برای تجزیه و آمادهسازی عناصر مغذی وجود داشته باشد. در باغها و مزارع درختی میتوان کود را در اواخر پاییز یا زمستان به خاک داد تا با رطوبت فصلی ترکیب شود. برخی کودهای آلی با سرعت آزادسازی بالاتر (مانند ورمی کمپوست بسیار فرآوریشده) را میتوان حتی در طول فصل رشد نیز بهصورت سرک مصرف کرد.
میزان مصرف کود آلی
میزان مصرف کود آلی کاملاً وابسته به نوع خاک، نوع کود و نیاز کشت است. بهطور مثال، برای کمپوست خانگی در باغچه، معمولاً توصیه میشود لایهای به ضخامت چند سانتیمتر (مثلاً 5 تا 7 سانتیمتر) روی خاک پخش شود. در مزارع بزرگ، بسته به آزمون خاک، میزان 10 تا 30 تن در هکتار میتواند یک محدوده مناسب باشد. برای کود حیوانی نیز رقمهای مشابهی مطرح است، اما باید توجه داشت که درصد رطوبت و میزان عملآوری کود در تعیین مقدار کاربرد بسیار تأثیر دارد.
نحوه مصرف کود آلی
در مزارع، اغلب این نوع کود را روی سطح خاک پخش میکنند و سپس به کمک شخم یا دیسک، در عمق مناسب قرار میدهند. در باغبانی شهری، میتوان کمپوست را بهصورت مالچ سطحی به کار برد. برخی کودهای آلی که بهشکل مایع هستند (مانند عصاره جلبک یا محلول هیومیک اسید)، از طریق سیستم آبیاری قطرهای قابلاستفادهاند.
تفاوت کود آلی و شیمیایی
بارزترین تفاوت کود شیمیایی و آلی در منبع تولید آنهاست؛ کودهای آلی ریشه در مواد طبیعی دارند، درحالیکه کودهای شیمیایی از ترکیبات معدنی و صنعتی ساخته میشوند. سرعت آزادسازی در کود شیمیایی بسیار بالاست و گیاه میتواند فوراً به عناصر دسترسی داشته باشد؛ اما امکان شستشوی نیترات یا انباشت برخی مواد مضر نیز وجود دارد. در کود آلی، مواد مغذی بهتدریج آزاد میشوند و معمولاً ساختار خاک در طول زمان بهبود مییابد. اگرچه کودهای شیمیایی در کوتاهمدت عملکرد سریعی دارند؛ اما کودهای آلی بر پایداری خاک و حفظ محیطزیست تأکید میکنند.
خرید بهترین کود آلی
برای خرید بهترین کود حیوانی و آلی، ابتدا باید نیاز گیاه و شرایط خاک را ارزیابی کنید. اگر خاکتان نیازمند فسفر بالایی است، بهتر است بهدنبال کودهایی مانند کمپوست غنی از استخوان یا سنگ فسفات باشید. در صورت کمبود نیتروژن، کود حیوانی یا ورمی کمپوست میتواند گزینهای مناسب باشد. همیشه توجه به اینکه کودتان فاقد بذر علفهای هرز، پاتوژن و فلزات سنگین باشد، امری ضروری به شمار میرود.
سخن پایانی
کودهای آلی گامی مطمئن در مسیر کشاورزی پایدار و حفظ محیطزیست محسوب میشوند. اگرچه آزادسازی کندتر و نیاز به حجم بیشتر، از دغدغههای اولیه مصرف این کودهاست؛ اما بهبود ساختار خاک، ارتقای سلامت گیاه و کاهش آلودگی منابع آبی، همگی مزیتهایی هستند که انتخاب کود آلی را توجیه میکنند.
آبادیس تولیدکننده برتر هیومیک اسید در ایران
مجموعه آبادیس در زمینه تولید و عرضه کودهای آلی مانند هیومیک اسید، کلات آهن و آمینو اسید، جایگاه ویژهای در میان کشاورزان و باغداران ایرانی دارد. هیومیک اسیدهای این شرکت، بهدلیل کیفیت بالا، نهتنها بهشکل مؤثری ساختمان خاک را اصلاح میکنند، بلکه در آزادسازی تدریجی و کنترلشده عناصر غذایی نیز نقش بسزایی دارند.
سؤالات متداول
آیا میتوان از ادرار انسان بهعنوان کود آلی در کشاورزی استفاده کرد؟
ادرار انسان حاوی نیتروژن و فسفر است و پساز فرایند ضدعفونی میتواند نقش یک کود آلی داشته باشد.
آیا ضایعات گوشتی هم در تولید کود آلی کاربرد دارند؟
بله، برخی محصولات جانبی صنعت گوشت (مانند پودر استخوان و خون خشکشده) بهعنوان منابع طبیعی فسفر و نیتروژن استفاده میشوند.
6 پاسخ
باسلام،سالانه میلیونها تن زباله مفید از خانه ها ورستورانها و… دور ریخته میشود که هم محیط زیست رونابود میکنه واز دسترس کشاورزی کشور خارج میشه ،با فرهنگ سازی از طریق صدا وسیما باید فرهنگ تفکیک از مبدا تبلیغ بشه واز مدل آلمان و کشورهای پیشرفته الگو بگیریم و آموزش بدیم که پسماند زباله نیست کود آلیه
سلام وقت بخیر
از اینکه مطالب ما را دنبال میکنید سپاسگزاریم.
دقیقا همینطور هست، امیدواریم با پرورش و تربیت نسل جدید بتوانیم قدمی در جهت حفظ زمین و بهبود وضعیت خاک و کشاورزی کشورمان ایران برداریم.
عالیه
سلام وقت بخیر
از اینکه مطالب ما را دنبال میکنید سپاسگزاریم.
باسلام، من چندین سال است که ضایعات تر آشپزخانه مثل (پوست انواع میوه ، پوست سیب زمینی، سبزیجات ،شانه تخم مرغ ، پوسته تخم مرغ ، تفاله چاله ، تفاله هویچ ،نان خشک ،…. ) را جمع میکنم و در باغچه چال میکنم و بر آن کود حیوانی و خاک اره اضافه کرد و نهایتا یک لایه نازک خاک اضافه کرده هر از چند گاهی روی آنها آب می پاشم و هم میزنم . و در کاشت سبزیجات و بوته ها در باغچه استفاده میکنم .
سلام وقت بخیر
از اینکه مطالب ما را دنبال میکنید سپاسگزاریم.
روش شما اساساً یک نوع کمپوستسازی در محل (In-Ground Composting) است که به بهبود کیفیت خاک کمک میکند، اما برای بهینهتر شدن آن، باید چند نکته را رعایت کنید:
1. تعادل مواد سبز و قهوهای:
– ضایعات تر مانند پوست میوهها و سبزیجات، مواد سبز (نیتروژندار) هستند.
– خاک اره و شانه تخممرغ، مواد قهوهای (کربندار) هستند.
– نسبت مناسب این دو (تقریباً ۲ به ۱ به نفع مواد قهوهای) به تجزیه بهتر کمک میکند.
2. هوادهی مناسب:
– هم زدن مواد کمپوست ضروری است، اما باید دقت کنید که اکسیژن کافی به آن برسد تا فرآیند تجزیه هوازی باشد، نه بیهوازی که باعث ایجاد بوی نامطبوع و رشد عوامل بیماریزا میشود.
3. پرهیز از برخی مواد نامناسب:
– نان خشک اگر در حجم زیاد استفاده شود، ممکن است کپک بزند و جذب آفات شود.
– تفاله چای و هویج مشکلی ندارد اما چای کیسهای حاوی پلاستیک نباشد.
– پوست مرکبات در مقادیر زیاد میتواند اسیدیته خاک را تغییر دهد.
4. توجه به دمای تجزیه:
– برای از بین بردن عوامل بیماریزا و بذرهای علف هرز، دمای کمپوست باید حداقل 50 تا 60 درجه سانتیگراد باشد. اگر این دما تأمین نشود، بهتر است مواد را قبل از چال کردن، خشک کنید یا در یک کمپوست حرارتی تجزیه کنید.