کمپوست یک روش طبیعی و مؤثر برای بازیافت مواد آلی است که با تبدیل مواد ضایعاتی مانند بقایای گیاهی و مواد غذایی به کود طبیعی به بهبود کیفیت خاک کمک میکند. این فرایند با استفاده از میکروارگانیسمها، مانند باکتریها و قارچها، انجام میشود و محصول نهایی آن به نام کمپوست شناخته میشود. کود کمپوست بهعنوان یکی از بهترین منابع کود آلی برای کشاورزی و باغبانی شناخته شده است و نهتنها به تغذیه خاک کمک میکند، بلکه به حفظ رطوبت در خاک نیز کمک میکند. در ادامه، ابتدا خواهید دید که کمپوست گیاهی چیست و سپس به بررسی انواع و روش تولید کمپوست و فواید استفاده از این کود بسیار پرفایده میپردازیم. با ما همراه باشید.
کمپوست چیست؟
کمپوست، فرایند تجزیه مواد آلی است که با کمک میکروارگانیسمها به مواد مفید برای خاک تبدیل میشود. این فرایند بهطور طبیعی در طبیعت رخ میدهد؛ اما با استفاده از روشهای کنترلشده، میتوان آن را تسریع کرد. نتیجه نهایی این فرایند، مادهای نرم و تیره است که مشابه خاک حاصلخیز باغچه و سرشار از مواد مغذی برای گیاهان است. کمپوست که نوعی کود آلی است، بهعنوان «طلای سیاه باغبانی» شناخته میشود و در خاک بهعنوان یک اصلاحکننده برای بهبود ساختار خاک، افزایش فعالیت میکروبی و بهبود ظرفیت نگهداری آب عمل میکند.
یکی از منابع انگلیسی معتبر که کمپوست را «black gold» مینامد، وبسایت باغ گیاهشناسی شیکاگو (Chicago Botanic Garden) است. در مقالهی آنها میخوانیم:
“Regular helpings of compost produce soil that is dark and crumbly, which is why compost is often called black gold.”
کمپوست گیاهی چیست؟
کمپوست گیاهی نوعی از کود کمپوست است که بهطور خاص از مواد گیاهی مانند برگها، ساقهها، شاخههای خردشده و سایر ضایعات گیاهی تولید میشود. این نوع کود کمپوست معمولاً از مواد سبز (که حاوی نیتروژن هستند) و قهوهای (که حاوی کربن هستند) ترکیب میشود تا نسبت مناسبی از نیتروژن به کربن به دست آید. این مواد بهطور طبیعی تجزیه و به کمپوست گیاهی تبدیل میشوند که سرشار از مواد مغذی برای خاک است.
تبدیل علف هرز به کود نیز راهکاری ارزان و دوستدار محیطزیست برای بازیافت مواد آلی است. میتوان علفهای تازه یا کمی پژمرده را جمعآوری و سپس از گلولای و خاک اضافی پاک کرد. سپس آنها را بهصورت خردشده یا ریزبرش درآمده در لایههای کمپوست قرار داد تا فرایند تجزیه سریعتر پیش برود.
انواع کمپوست
کمپوستها انواع مختلفی دارند که براساس مواد اولیه و روشهای تولید آنها تفاوتهایی دارند. مهمترین انواع کمپوست عبارتاند از:
|
ردهبندی |
توضیح فنی |
کاربرد شاخص |
|
کود کمپوست خانگی (Backyard / Garden Compost) |
مخلوطِ پسماند آشپزخانه، برگ و چمن در مقیاس کوچک؛ فرایند هوازیِ معمولی |
باغچههای خانگی و مزرعههای کوچک |
|
کود کمپوست صنعتی (Municipal / Commercial Compost) |
تولید انبوه از پسماند شهری یا پسماند سبز در تأسیسات بادوام با کنترل دما و هوا |
فضای سبز شهری، مزارع بزرگ |
|
ورمیکمپوست (Vermicompost) |
تجزیۀ پسماند آلی توسط کرمهای Eisenia fetida و E. andrei؛ ریزدانۀ غنی از آنزیم |
نشا، گلخانه، کشت ارگانیک پرارزش |
|
کمپوست قارچی مستعمل (Spent Mushroom Compost) |
بستر مصرفشدۀ کشت قارچ (کلش گندم، کود مرغی، گچ) پساز پاستوریزهشدن |
اصلاح خاکهای سنگین و اسیدی |
|
کمپوست زباله باغی (Green-Waste Compost) |
فقط بقایای گیاهیِ فاقد بذر علف هرز؛ نسبت C:N پایینتر از برگکود |
مالچ سطحی و کود پایه در چمن |
|
کمپوست ضایعات دامی (Manure-Based Compost) |
کود دامی + مواد کربنی (کلش، خاکاره) که تا دمای 55-65 °C تیمارشده |
مزارع زراعی، باغ میوه، مراتع |
|
کمپوست پیشآمادۀ مخصوص گلدان (Seed-Starting / Potting Compost) |
ترکیب الیاف نارگیل، پیت موس، پرلیت، بافر آهک و کمترین نمک |
تولید نشای حساس و هیدروپونیک |
کاربردهای کمپوست
کمپوست کاربردهای فراوانی در کشاورزی، باغبانی و بهبود خاک دارد. مهمترین کاربردهای آن عبارتاند از:
- کود دهی خاک: کمپوست بهعنوان یک کود طبیعی برای تأمین مواد مغذی خاک مورد استفاده قرار میگیرد. این کود بهویژه برای زمینهای کشاورزی و باغها مفید است.
- بهبود ساختار خاک: کمپوست با بهبود ساختار خاک، آن را برای رشد گیاهان مناسبتر میکند. این به افزایش تهویه، نفوذپذیری و حفظ رطوبت کمک میکند.
- حفظ رطوبت خاک: کمپوست با جذب و نگهداری رطوبت در خاک به گیاهان کمک میکند تا در شرایط خشکسالی بهتر رشد کنند.
- کاهش نیاز به کودهای شیمیایی: استفاده از کمپوست میتواند نیاز به استفاده از کودهای شیمیایی را کاهش بدهد و به کشاورزی ارگانیک کمک کند.
بااینحال در کنار استفاده از کود کمپوست، استفاده از کود آمینو اسید هم توصیه میشود؛ زیرا کمپوست شامل نیتروژن، فسفر، پتاسیم و دیگر عناصر کممصرف است که در فرایند تجزیه مواد آلی از جمله ضایعات گیاهی و دامی به خاک اضافه میشود؛ اما کود آمینو اسید معمولاً از پروتئینهای گیاهی یا حیوانی استخراج میشود و حاوی آمینو اسیدهایی است که نقش اساسی در ساخت پروتئینها و رشد سلولی گیاه دارند. این کود معمولاً بهسرعت جذب گیاه میشود و به تقویت متابولیسم گیاهان کمک میکند.
فواید استفاده از کمپوست
استفاده از کمپوست فواید فراوانی دارد که برخی از آنها عبارتاند از:
- حفظ محیطزیست: کمپوست کمک میکند تا ضایعات آلی بهجای رفتن به محلهای دفن زباله به مواد مفید تبدیل شوند و بدین ترتیب از تولید گازهای گلخانهای جلوگیری شود.
- افزایش باروری خاک: کود کمپوست بهطور طبیعی مواد مغذی مانند نیتروژن، فسفر و پتاسیم را در اختیار خاک قرار میدهد.
- کاهش آلودگیهای شیمیایی: استفاده از کمپوست به کاهش نیاز به کودهای شیمیایی کمک میکند که این امر به حفظ کیفیت آب و خاک کمک میکند.
- کاهش فرسایش خاک: انواع کود کمپوست مثل کمپوست گیاهی با بهبود ساختار خاک، مانع از فرسایش آن و موجب حفظ لایههای سطحی خاک میشود.
تفاوت کود کمپوست و ورمی کمپوست
کود کمپوست و ورمیکمپوست هر دو محصول حاصل از تجزیه مواد آلی هستند؛ اما نحوۀ تولید و کیفیت نهایی آنها تفاوتهای مهمی دارد. در تولید کمپوست، بقایای گیاهی و دامی (برگها، ساقهها، کاه و …) در تودهای انباشته میشوند و با کمک میکروارگانیسمهای خاک همچون باکتریها و قارچها در دمای محیط و طی چند ماه (معمولاً ۳–۶ ماه) تجزیه میشوند. این فرایند چند مرحلهای (شامل مرحله گرمادهی، تثبیت و بلوغ) باعث میشود کمپوست نهایی بافتی یکنواخت، pH نسبتاً خنثی تا کمی قلیایی و نسبت C:N مناسب (حدود ۱۰–۲۰) داشته باشد.
در مقابل، ورمیکمپوستسازی از طریق فعالیت کرمهای خاکی (معمولاً کرمهای گونه Eisenia fetida) انجام میشود. این کرمها مواد آلی را میخورند و در دستگاه گوارش خود باکتریها و آنزیمهای متنوعی آزاد میکنند که به تجزیه سریعتر و کاملتر مواد منجر میشود. زمان تبدیل ورمیکمپوست معمولاً بین ۶ تا ۸ هفته است و محصول نهایی نسبت به کمپوست معمولی غنیتر از نظر عناصر غذایی (بهویژه نیتروژن، فسفر و پتاسیم)، دارای فعالیت میکروبیهای سودمند بالاتر، ظرفیت نگهداری رطوبت بیشتر و ساختار نرمتر و قابلجذبتر برای ریشههای گیاه است.
روش تولید کمپوست و کمپوست گیاهی
ساخت کمپوست بهصورت مرحلهای انجام میشود. در طرز تهیه کمپوست، ابتدا باید ضایعات گیاهی و دامی (محصولات کشاورزی، برگ و شاخههای خردشده، کود گاوی یا مرغی پوسیده) را جمعآوری و به نسبت تقریبی ۳ قسمت مواد قهوهای (برگ خشک، کاه، شاخههای ریز) به ۱ قسمت مواد سبز (کود دامی تازه، باقیمانده سبزیجات، کود سبز) مخلوط کنید. این توده را در محل مناسبی روی زمین یا داخل سیلوی کمپوست قرار بدهید و با افزودن آب تا حد رطوبت اسفنجی (حدود ۵۰–۶۰٪ رطوبت) آن را مرطوب نگه دارید. دمای درون توده در مرحله فعال تجزیه باید بین ۵۵–۶۵ درجه سانتیگراد باشد؛ بنابراین هر یک تا دو هفته یک بار توده را با بیل یا چنگک جابهجا کنید و چرخش بدهید تا اکسیژن به مرکز برسد و دما یکنواخت حفظ شود. پساز ۸–۱۲ هفته، وقتی به دمای محیط رسید و بوی تند آمونیاک یا گندیدگی محو شد، کمپوست آماده است. در این مرحله بافت آن خاکمانند، رنگ قهوهای تیره و بوی خاکی ملایم خواهد داشت.
نکات مهم در تولید کمپوست
برای تولید کود کمپوست باکیفیت، نکات زیر باید رعایت شود:
- نسبت کربن به نیتروژن: برای تجزیه بهتر مواد، باید نسبت کربن به نیتروژن در حد ۳۰:۱ باشد.
- رطوبت مناسب: کمپوست باید مرطوب مانند یک اسفنج فشرده باشد.
- تهویه مناسب: جریان هوا باید بهطور منظم تأمین شود تا فرایند تجزیه هوازی بهطور مؤثر انجام شود.
چالشها و ملاحظات بالقوه تهیه کمپوست
در حالی که تهیه کمپوست از بقایای گیاهی مزایای متعددی را ارائه میدهد، پرداختن به چالشهای بالقوه مانند خطر وجود دانههای علفهای هرز، عوامل بیماریزا و نسبت کربن به نیتروژن نامتعادل ضروری است. علاوهبر این، مدیریت صحیح تودههای کمپوست برای جلوگیری از بو و اطمینان از تجزیه کارآمد بسیار مهم است. پیشنهاد میشود از ترکیب هیومیک اسید با کمپوست برای افزایش مزایای آن برای خاک استفاده شود.
نقش هیومیک اسید در تشکیل کمپوست
اما نقش اسید هیومیک در تولید کمپوست چیست؟ هیومیک اسید بهعنوان یک بیو استیمولاتور طبیعی میتواند فرایند تجزیه کمپوست گیاهی را تسریع کند. این ماده با افزایش فعالیت میکروبی در کمپوست، موجب تسریع در تجزیه مواد آلی میشود و در نهایت کود کمپوست نهایی غنیتر و مؤثرتر خواهد بود. همچنین طبق گفته وبسایت rogitex.com:
“Humic acid is not only a compost accelerator but when incorporated into your soil can dramatically increase yields. Because it stimulates soil microorganisms it helps plant roots receive water and nutrients.”
«اسید هیومیک نهتنها یک تسریعکننده ساخت کمپوست است، بلکه زمانی که به خاک اضافه میشود، میتواند بهطور چشمگیری عملکرد محصول را افزایش دهد؛ زیرا با تحریک میکروارگانیسمهای خاک به ریشههای گیاه کمک میکند تا آب و مواد مغذی را دریافت کنند.»
سخن پایانی
کمپوست و بهویژه کمپوست گیاهی، نهتنها بهعنوان یک کود طبیعی برای کشاورزی و باغبانی شناخته میشود بلکه به حفظ محیطزیست و کاهش ضایعات کمک میکند. با استفاده از روشهای صحیح تولید و نگهداری کود کمپوست، میتوان بهترین نتایج را در زمینه بهبود کیفیت خاک و افزایش تولید محصولات کشاورزی به دست آورد.
بیشتر بخوانید: چه زمانی گیاه نمیتواند مواد غذایی را از خاک جذب کند؟
آبادیس بزرگترین تولید کننده هیومیک اسید در ایران
شرکت اکسیر دانش آبادیس با تولید هیومیک اسید، نقش مهمی در تسریع فرایند تولید کمپوست دارد و به کشاورزان کمک میکند تا بهترین نتایج را در این زمینه به دست بیاورند. محصولات هیومیک اسید آبادیس با کیفیت بالا و در قالبهای مختلف مانند پرک، پودری و مایع عرضه میشوند و برای انواع محصولات زراعی و باغی مناسب هستند. جهت دریافت اطلاعات بیشتر در خصوص انواع کودها مانند کود کلات آهن و روش های استفاده از آن همچنین هیومیک اسید و روش های استفاده از این کود به وب سایت آبادیس مراجعه کنید.
سؤالات متداول
- آیا کمپوست برای همه نوع خاک مناسب است؟
بله، کود کمپوست میتواند برای انواع مختلف خاک مفید باشد؛ اما بسته به نوع خاک (رس، شنی یا لومی)، ممکن است نیاز به مقدار متفاوتی از کمپوست داشته باشید. بهطور معمول، کمپوست گیاهی خاک را سبکتر میکند و ظرفیت نگهداری آب را بهبود میبخشد.
- آیا کمپوست بهتنهایی میتواند جایگزین کود شیمیایی شود؟
کمپوست بهعنوان یک کود طبیعی، میتواند بهطور قابلملاحظهای مواد مغذی خاک را تأمین کند و در بسیاری از موارد، جایگزین مناسبی برای کودهای شیمیایی باشد. بااینحال در صورت نیاز به مواد مغذی خاص و سریعالاثر، ممکن است نیاز به استفاده از کودهای شیمیایی باشد.