پرورش گوجهفرنگی در سدۀ گذشته جایگاه ویژهای در کشاورزی ایران داشته است؛ اما تولید پایدار این محصول تحت فشار چالشهایی همچون شوری خاک، گرمای روزهای طولانی و کمبود ریزمغذیها قرار دارد. در دو دهۀ اخیر، اسید هیومیک برای گوجه فرنگی بهعنوان یکی از امیدبخشترین محرکهای زیستی برای بهبود بهرهوری این میوه-سبزی پرمصرف معرفی شده است. هیومیک اسید زنجیرهای پیچیده از اسیدهای آلی طبیعی است که از تجزیۀ بقایای گیاهی در لئوناردیت، پیت یا کمپوست حاصل میشود و بهدلیل توانایی منحصربهفردش در اصلاح خاک، افزایش کارایی گیاه در جذب عناصر و مهار رادیکالهای آزاد، موردتوجه پژوهشگران و کشاورزان قرار گرفته است. در ادامه بر پایۀ دادههای مستند آزمایشگاهی و مزرعهای به بررسی تاثیر هیومیک اسید بر گوجه فرنگی برای بهبود کمی و کیفی محصول، زمان و مقدار بهینۀ مصرف و راهکارهای کاربردی استفاده از هیومیک اسید برای گوجه فرنگی در مزرعه میپردازیم. با ما همراه باشید.
تأثیر هیومیک اسید بر گوجهفرنگی
نتایج پژوهشهای گلخانهای و مزرعهای نشان میدهد که افزودن اسید هیومیک برای گوجه فرنگی در محدودۀ ۲۰ تا ۵۰ میلیگرم در لیتر بهشکل محلول یا ۱۰ تا ۱۵ کیلوگرم در هکتار به خاک بهشکل پودر یا پرک، رشد ریشۀ نشاء گوجهفرنگی را بین ۱۸ تا ۲۳ درصد و وزن اندام هوایی گیاه را ۸ تا ۱۰ درصد افزایش میدهد. ریشۀ پرحجمتر، توان خاک را برای تأمین آب و عناصر غذایی بالا میبرد و به تبع آن شاخص سطح برگ، سرعت فتوسنتز و تولید مادۀ خشک بیشتر میشود.
در شرایط گرمای بالای تابستان، تیمار دوبارۀ خاک با ۱۴ کیلوگرم در هکتار هیومیک اسید برای گوجه فرنگی، ارتفاع بوته، تعداد خوشۀ گل و در نهایت عملکرد کل گیاه را بهطور ویژهای بهبود داده است؛ بهگونهای که میانگین عملکرد زودرس به ۲۵ تُن در هکتار و عملکرد نهایی به حدود ۵۹ تُن رسیده است، درحالیکه تیمار شاهد کمتر از ۴۰ تُن در هکتار برداشت داشته است. این برتری در دو فصل متوالی و تحت اقلیم گرم قارهای توسط یک مقاله که در Journal of Horticultural Research چاپ و گزارش شده است و نشان میدهد که اثر تحریککنندگی هیومیک اسید پایدار و تکرارپذیر است. این مقاله برای تاثیر هیومیک اسید بر گوجه فرنگی، موارد زیر را هم بر میشمرد:
افزایش کیفیت میوه
مطالعات حاکی است که محلولپاشی ۵۰ میلیگرم در لیتر اسید هیومیک مایع برای گوجه فرنگی، آهن ریشه را تا ۱۶۱ درصد و آهن میوه را تا ۴۶ درصد نسبت به گیاه شاهد افزایش میدهد. آهن بیشتر نهتنها سبزی برگ را حفظ میکند، بلکه سنتز کلروفیل و نهایتاً رنگ قرمز مطلوب میوه را تقویت میکند. همچنین، افزایش در دسترسبودن پتاسیم و منیزیم بهدنبال کاربرد هیومیک اسید و هیومات پتاسیم برای گوجه، مسیر بیوسنتز کاروتنوئیدها را فعال میکند؛ به زبان ساده یعنی کارخانه درون گیاه (مسیر بیوسنتز) قدرتمندتر میشود و تولید رنگدانه قرمز (لیکوپن) افزایش پیدا میکند. در نهایت در آزمایشی دیگر، هیومیک اسید برای گوجه فرنگی در مقدار 9.6 و 14.4 کیلوگرم در هکتار برای دو دسته گیاه که در شرایط یکسان کاشته شده بودند، محتوای ویتامین C میوه را بدون صدمه به طعم یا بافت تا ۸ درصد بالا برد.
جلوگیری از پوسیدگی گلگاه
در مورد پوسیدگی گلگاه گوجه فرنگی، طبق مطالعات جدید گفته میشود که این مشکل بهدلیل کمبود کلسیم در میوه رخ میدهد. تاثیر هیومیک اسید بر گوجه فرنگی از دو مسیر این عارضه را مهار میکند: نخست افزایش نفوذپذیری دیوارۀ ریشه و فعالکردن پمپهای کلسیمی؛ دوم کاهش شوری تبادلی خاک بهواسطۀ پیوند با سدیم و فراهمی بیشتر کلسیم. در بررسیهای میدانی، نرخ بروز پوسیدگی گلگاه از ۱۸ درصد در تیمار شاهد به کمتر از ۵ درصد در تیمار هیومیک اسید کاهش یافته است.
بهبود فرایند فتوسنتز
فعالشدن آنزیم روبیسکو و افزایش جذب منیزیم، برآیند نهایی هیومیک اسید در فرایند فتوسنتز است. آزمایشها نشان میدهد سرعت تبادل خالص دیاکسیدکربن در برگ گوجهفرنگی تیمارشده، نسبت به کنترل ۱۴ تا ۲۰ درصد بیشتر است؛ کلروفیل a و b نیز بهترتیب ۱۱ و ۹ درصد افزایش یافتهاند (منبع).
توسعۀ ریشه و مقاومت به تنش
کلسیم و پتاسیم در خاک، همراه با خاصیت شبهسیتوکینینی هیومیک اسید، موجب تقسیم سلولی سریع در ریشه گیاه میشوند. بهاینترتیب ریشههای جانبی بیشتری تشکیل میشوند و سطح جذب مواد مغذی در گیاه افزایش مییابد. همچنین با افزایش تولید پلیفنول، ظرفیت آنتیاکسیدانی بافتها بالا رفته و گیاه در برابر خشکی و دمای بالا تابآورتر میشود.
مزایای اسید هیومیک برای گوجهفرنگی
تاثیر هیومیک اسید بر گوجه فرنگی تنها به افزایش عملکرد ختم نمیشود، بلکه سایر فواید استفاده از هیومیک اسید عبارتاند از: (1 و 2)
- بهبود ساختمان خاک: افزایش تخلخل، کاهش چسبندگی خاکهای رسی و افزایش ظرفیت نگهداشت آب.
- کلاتهکردن ریزمغذیها: Fe، Zn و Mn در محیط ریشه پایدارتر میشود و خطر رسوب آنها بهویژه در pH بالای خاکهای آهکی استانهای مرکزی کشور کاهش مییابد.
- بازده بهتر کودهای شیمیایی: بهواسطه کاهش آبشویی عناصر، میتوان دُز کودهای ازته و فسفاته را بدون آنکه افت عملکرد رخ دهد، ۱۰ تا ۱۵ درصد کاهش داد.
- افزایش وزن میوه و یکنواختی سایز: افزایش جریان شیره خام و بهبود فتوسنتز، موجب افزایش وزن میوه ۵ تا ۱۰ درصدی میشود.
زمان مصرف هیومیک اسید برای گوجه فرنگی
براساس الگوی فیزیولوژیک گیاه و نتایج آزمایشهای صحرایی، استفاده از هیومیک اسید در سه مقطع کلیدی توصیه میشود:
- مرحلۀ آمادهسازی زمین: ده تا پانزده روز پیشاز نشاکاری، همراه با آبیاری اول؛
- شروع گلدهی: همزمان با تشکیل اولین خوشۀ گل، بهمنظور تأمین انرژی کافی برای تقسیم سلولی میوه؛
- ابتدای پرشدن میوه: حدود سه هفته پساز گلدهی، برای پایداری کلسیم و پتاسیم در بافت میوه.
فاصلۀ بین نوبتها، بسته به بافت خاک و نظام آبیاری، ۲۰ تا ۳۰ روز درنظر گرفته میشود.
مقدار مصرف هیومیک اسید برای گوجه فرنگی
پژوهشهای گلخانهای نشان دادهاند که استفاده از اسید هیومیک برای گوجه فرنگی با غلظت ۲۰ تا ۵۰ میلیگرم (اسید هیومیک مایع) در لیتر بیشترین تأثیر را در هیدروپونیک دارد. در کشت خاکی، مقادیر ۹ تا ۱۵ کیلوگرم (پرک یا مایع) در هکتار بهصورت دو تا سه نوبت در فصل، طیف بهینهای است که هم اثربخش و هم اقتصادی ارزیابی شده است. همچنین طبق گفته وبسایت bulkagrochem.com در سیستم آبیاری قطرهای، محلول ۲ تا ۳ میلیلیتر( اسید هیومیک مایع) در لیتر (معادل تقریبی یک تا یکونیم لیتر هیومیک اسید تجاری برای هر هکتار) آبدهی کافی است.
نحوه مصرف هیومیک اسید برای گوجه فرنگی
در کاربرد خاکی، ابتدا مخزن کوددهی را تا نیمه با آب پر کنید، هیومیک اسید را درحالیکه همزن فعال است اضافه کنید، پساز حل کامل، سایر کودها را وارد مخزن کنید. البته هرگز هیومیک اسید برای گوجه فرنگی را همزمان با کودهای فسفاته اسیدی یا سموم مسی مخلوط نکنید (دستکم ۴۸ ساعت فاصله رعایت شود).
| روش کاربرد | غلظت یا مقدار توصیهشده | زمان اجرا | نکات فنی مهم |
| آبیاری خاک و سیستم قطرهای | 0.5 تا 2 گرم در یک لیتر آب (500 میلیلیتر تا 1 لیتر HA در هر هکتار) | نوبت اول پیشاز نشاکاری؛ نوبت دوم ابتدای گلدهی؛ نوبت سوم مرحلۀ پرشدن میوه | خاک باید مرطوب و فاقد آبگرفتگی باشد؛ در خاکهای قلیایی، افزودن ۲ کیلوگرم گوگرد کشاورزی به جذب بهتر کمک میکند. |
| تیمار بذر | ۱۰۰ میلیلیتر برای هر کیلوگرم بذر | یک ساعت خیساندن پیشاز کاشت | بذرها پساز خیساندن در سایه خشک شوند؛ محلول نباید حاوی کلر باشد. |
خرید کود هیومیک اسید برای گوجهفرنگی
در انتخاب محصول، سه شاخص را بررسی کنید: مقدار ماده هیومیکی (HA + FA)، درصد خاکستر و pH. هیومیک مایع آبادیس با ۱۲ درصد ماده هیومیکی و خاکستر پایین، بلافاصله در آب حل میشود و برای سیستمهای قطرهای کاملاً ایمن است. پرک ۶۰ تا 70 درصد این شرکت نیز برای اختلاط با کود دامی بسیار مناسب است. فروش شرکت آبادیس بهصورت عمده و از طریق شبکه توزیعکنندگان استانی انجام میشود؛ برای دریافت آنالیز رسمی SGS و استعلام قیمت میتوانید با واحد بازرگانی تماس بگیرید.
تحقیقات دانشگاه شیراز در رابطه با تاثیر هیومیک اسید روی گوجه فرنگی
بر طبق تحقیقی که در گلخانه دانشکده کشاورزی دانشگاه شیراز انجام گردید، سه غلظت صفر، 50 و 100 میلیگرم بر لیتر هیومیک اسید، به صورت محلولدهی هفتگی مصرف شد. سپس در طی مدت انجام تحقیق، فاکتورهای شاخص کلروفیل، میزان نسبی آب بافت و وزن تر و خشک شاخساره و ریشه اندازهگیری شدند. نتایج به دست آمده در انتهای این تحقیق، نشان داد که افزودن هیومیک اسید، باعث افزایش شاخص کلروفیل و محتوای نسبی آب بافت در غلظت 50 میلیگرم در لیتر هیومیک اسید شده است. همچنین وزن تر ریشه با افزودن هیومیک اسید، افزایش قابلتوجهی پیدا کرده است. این تحقیق و نتایج به دست آمده از آن به خوبی نشان میدهد که هیومیک اسید، تأثیرات مثبت بسیاری بر روی گوجه فرنگی دارد و باغداران و کشاورزان با خیالی راحت میتوانند به استفاده از این کود اقدام کنند.
سخن پایانی
هیومیک اسید با سازوکارهای چندگانه ابزاری مؤثر برای افزایش عملکرد و کیفیت گوجهفرنگی در شرایط مزرعه و گلخانه است. شواهد علمی برای تاثیر هیومیک اسید بر گوجه فرنگی نشان میدهند که بهکارگیری ۱۰ تا ۱۵ کیلوگرم در هکتار هیومیک اسید میتواند دستکم ۱۵ درصد افزایش عملکرد، کاهش خسارت پوسیدگی گلگاه و بهبود ظاهر میوه را بهدنبال داشته باشد. رعایت زمانبندی و دوزهای توصیهشده، بههمراه خرید محصول استاندارد، کلید بهرهگیری حداکثری از این مادۀ زیستی است.
بیشتر بخوانید: کود هیومیک اسید برای خیار
آبادیس؛ پیشگام تولید کودهای آلی در ایران
اکسیر دانش آبادیس با تمرکز بر تحقیق و توسعه، سبد کاملی از هیومیک اسید جامد و مایع، کلات آهن و آمینو اسیدهای تخمیری را با استانداردهای روز دنیا تولید میکند. واحد کنترل کیفیت شرکت، هر مرحله از فراوری تا بستهبندی را پایش میکند تا اطمینان حاصل شود که کشاورز ایرانی محصولی پایدار، ایمن و اثربخش دریافت میکند. حضور فعال در نمایشگاههای بینالمللی و همکاری با مراکز پژوهشی کشور، نشان از تعهد ما به نوآوری و حمایت از کشاورزی دانشبنیان دارد.
سؤالات متداول
- آیا میتوان هیومیک اسید را همزمان با محلولهای کلسیمی روی برگ گوجهفرنگی اسپری کرد؟
بله، بهشرطیکه پیاچ محلول نهایی در محدودۀ 5.5 تا 6.5 باقی بماند. در این محدوده هیومیک اسید بهجای رسوبدادن کلسیم، آن را بهشکل کمپلکس محلول نگه میدارد و جذب برگی را تسهیل میکند. اگر محلول شما فسفات بالا دارد، بهتر است هیومیک اسید جداگانه مصرف شود تا خطر رسوب کاهش بیاید.
- در زمینهای شور جنوب کشور، آیا افزایش دوز هیومیک اسید توصیه میشود؟
در خاکهای با هدایت الکتریکی بالاتر از ۵ دسیزیمنس بر متر، افزایش دوز به ۱۸ تا ۲۰ کیلوگرم در هکتار میتواند مفید باشد؛ زیرا هیومیک اسید با کمپلکسکردن سدیم و افزایش ظرفیت تبادل کاتیونی، اثر شوری بر ریشه را تعدیل میکند. بااینحال آزمایش مزرعهای کوچک پیشاز اجرا در سطح بزرگ توصیه میشود تا واکنش دقیق خاک شما پایش شود.