خیار برای رسیدن به بارِ یکنواخت، پوست سبزِ براق و بافت ترد، نیازمند خاکی زنده، آب کافی و مدیریتی است که تنشهای محیطی را به حداقل برساند. یکی از میانبرهای هوشمندانه برای رسیدن به این هدف، استفاده از هیومیک اسید برای خیار و افزودن آن به برنامۀ تغذیه و آبیاری است. هیومیک اسید که از تجزیۀ طولانیمدّت مواد آلی (لئوناردیت، تورب، لجنهای گیاهی و …) به دست میآید، ساختاری پُلیآروماتیک و سرشار از گروههای کربوکسیل-فنولی دارد؛ همین ساختار سبب میشود عناصر غذایی را کلاته کند، رطوبت خاک را نگه دارد و میکروفلور مفید ریزوسفری را فعال نگه دارد. برای آشنایی با تاثیر هیومیک اسید بر خیار در ادامه با ما همراه باشید.
فواید و مزایای هیومیک اسید برای خیار
پژوهشهای دانشگاهی برای بررسی اثربخشی اسید هیومیک برای خیار از ایران گرفته تا مکزیک، نشان میدهند که محلولپاشی ۱۰۰ تا ۲۰۰ میلیگرم بر لیتر هیومیک اسید میتواند در شرایط شوری متوسط (۵ تا ۱۰ دسیزیمنس) وزن خشک بوته خیار را تا ۲۰ درصد و عملکرد میوه را تا ۱۵ درصد بالا ببرد. بهعلاوه، این اسید طبیعی با تحریک آنزیمهایی مثل کاتالاز و پرواکسیداز، سد دفاعیِ بوته را در برابر رادیکالهای آزاد تقویت میکند. در ادامه، بهصورت مرحلهبهمرحله بررسی میکنیم که تاثیر هیومیک اسید بر خیار دقیقاً چیست، چه زمانی و با چه دوزی باید مصرف شود و چگونه میتوان ترکیبش را با سایر کودهای کلیدی خیار (از NPK کامل گرفته تا کود کلات آهن) هماهنگ کرد. اول از همه، مهمترین مزایای هیومیک اسید برای خیار چه مواردی هستند؟
افزایش جذب عناصر ماکرو و میکرو
گروههای کربوکسیل و فنولیِ هیومیک، یونهای +K، +Ca، +Mg و حتی ریزمغذیهایی مانند +Fe و +Zn را در قالب کمپلکسهای پایدار نگه میدارند. در خاکهای آهکی مرسوم ایران، این کار مانع رسوب فسفات کلسیم میشود و دسترسی ریشۀ کمعمق خیار به P و Zn را بهبود میدهد و موجب افزایش باردهی خیار میشود.
بهبود ساختار و ظرفیت نگهداشت آب خاک
مولکولهای اسید هیومیک برای خیار مثل اسفنجِ میکروسکوپی عمل میکنند؛ هر گرم مادۀ هیومیکی میتواند تا ۱۵۰ برابر وزن خود آب جذب کند. برای خزانههای خاکی یا کشت خاکپوش (مالچ)، این ویژگی بهمعنای فواصل آبیاری طولانیتر و پیشگیری از پژمردگی میوه در ظهرهای داغ است.
کاهش تنش شوری
یک پژوهش بسیار معتبر درمورد تاثیر هیومیک اسید بر خیار که نتایج آن در nature چاپ شده است، نشان داد که: «در شوری ۱۰ دسیزیمنس، اسید هیومیک (200 mg L⁻¹) شاخص نشت الکترولیت برگ را از ۴۲ به ۲۷ درصد کاهش داد و نسبت +K/+Na را در ریشه 1.8 برابر کرد؛ بنابراین بوته از سوختگی لبۀ برگ و توقف رشد میوه در امان ماند.»
تقویت سیستم آنتیاکسیدانی
در همان پژوهش یادشده، محققان مشاهده کردند که فعالیت آنزیم کاتالاز به ۰٫۵۳ میلیمول H₂O₂ بر گرم وزن تر در دقیقه و فعالیت پرواکسیداز به ۱۲٫۲ میلیمول H₂O₂ بر گرم وزن تر در دقیقه افزایش یافت (رقمهایی که برای پایدار ماندن کلروفیل در تابش شدید ضروری هستند). اما چرا این موضوع مهم است؟ وقتی گیاه تحت استرس (مثل کمآبی، شوری یا حمله آفت) قرار میگیرد، سطح H₂O₂ در سلولها بالا میرود و میتواند به غشای سلولی و پروتئینها آسیب بزند. افزایش فعالیت این آنزیمها یعنی گیاه در حال «پاکسازی» بهتر این مادهی مضر است؛ بنابراین، گزارش این اعداد نشان میدهد خیار مکانیزم دفاعی خود را با افزایش تولید و فعالیت کاتالاز و پرواکسیداز تقویت کرده است.
همچنین، مطالعات نشان دادهاند که هیومیک اسید با تحریک سیستم ایمنی ریشه و بهبود ساختار خاک، مقدار گالزایی و تکثیر نماتدها که از آفات خیار هستند را به طور قابلتوجهی کاهش میدهد.
بهبود کیفیت پساز برداشت
هیومیک اسید با افزایش سنتز لیگنین و ضخامت دیوارۀ سلولی، بافت میوه را محکمتر میکند؛ در آزمایشهای مزرعهای، ماندگاری خیار درجه یک در سردخانۀ ۵ درجه از ۱۰ به ۱۳ روز افزایش یافت.
کاربرد هیومیک اسید در خیار
هیومیک اسید برای خیار را میتوان به 2 روش اصلی مصرف کرد:
- آمادهسازی بستر یا پیشاز کشت (Pre-plant): ۲۰–۳۰ کیلوگرم گرانول یا پرک در هکتار همراه با کود پایه.
- تزریق در آبیاری (Fertigation): ۴–۶ لیتر هیومیک مایع ۱۲ درصد یا 1.5–۲ کیلو پرک محلول در ۱۰۰۰ لیتر آب، هر ۱۴ روز.
تأثیر کود هیومیک اسید بر خیار
در پژوهشها، نشان داده شده است که اسید هیومیک برای خیار میتواند تغییرات مثبت زیر را به ارمغان بیاورد:
|
شاخص |
بدون هیومیک | با هیومیک (۲۰۰ میلیگرم بر لیتر) | درصد تغییر |
|
وزن خشک بوته (g) |
38.6 | 46.4 | +20% |
| تعداد میوه در بوته | 17.2 | 19.5 |
+13% |
|
شاخص کلروفیل (SPAD) |
42 | 48 | +14% |
| نشت الکترولیت (%) | 42.1 | 27.0 |
–36% |
| نسبت K/Na در برگ | 1.4 | 2.0 |
+43% |
زمان مصرف هیومیک اسید برای خیار
برای کسب بهترین تاثیر هیومیک اسید بر خیار، باید در 4 دوره زمانی زیر آن را استفاده کنید:
- پیشاز کاشت: مخلوط با کود حیوانی کاملاً پوسیده، حداقل ده روز پیشاز نشاکاری؛
- استقرار گیاهچه (۱۰–۱۵ روز پساز کاشت): محلولپاشی رقیق برای تحریک ریشه؛
- دوره گلدهی و تشکیل میوه بههمراه NPK ۲۰-۲۰-۲۰؛
- پیک باردهی: ادامۀ تزریق هر دو هفته؛ در گلخانههایی که دورۀ باردهی طولانی دارند، قطع مصرف دو هفته پیشاز آخرین برداشت کفایت میکند.
مقدار مصرف کود هیومیک اسید برای خیار
مقدار مصرف هیومیک اسید برای خیار در شرایط کاشت مختلف بهشکل زیر است:
- فضای باز: ۴۰ تا ۶۰ کیلو پرک در هکتار بهصورت دو نوبت مساوی (کاشت و ابتدای رشد بوته)؛
- گلخانه: ۸ تا ۱۰ لیتر محلول ۱۲ درصد در هر هزار مترمربع، چهار بار در ماه؛
- گلدان ۲۰ لیتری: ۵۰ گرم پرک یا ۳۰ سیسی محلول غلیظ ۱۲ درصد در فواصل ۳۰ روزه.
نحوه مصرف اسید هیومیک برای خیار
نحوه مصرف هیومیک اسید برای خیار به دو شکل عمده پیشاز کشت و تزریق در آبیاری است که در آنها باید موارد زیر را رعایت کنید:
- حلپذیری: در آب با EC زیر 1dS m⁻¹ ابتدا هیومیک را داخل مخزن ریخته، ۵ دقیقه هم بزنید، سپس سایر کودها را اضافه کنید.
- pH مخزن: محدودۀ ۶ تا ۷ ایدئال است؛ اگر کود NPK اسیدی استفاده میکنید، یک بافر فسفاتی اضافه کنید.
- سازگاری با سموم: اسید هیومیک با حشرهکشهای ارگانوفسفات و پایروتیروئید مشکلی ندارد؛ ولی بهطور همزمان بهتر است با محلولهای مسی یا کاپتان مصرف نشود.
- تست جار: بهویژه وقتی اسید هیومیک را با کلسیم-نیترات یا کودهای فسفر بالای ۱۰-۵۲-۱۰ مخلوط میکنید، یک تست جار یک لیتری پیشاز مصرف نهایی انجام بدهید.
بهترین کود برای باردهی و رشد خیار
تاثیر هیومیک اسید بر خیار بهشکل «تقویتکننده» است، نه جایگزین. در عمل فرمول زیر بهعنوان بهترین کود برای باردهی خیار، بیشترین راندمان را از خود نشان داده است:
- برای رشد و باردهی بهتر خیار، استفاده از کود با نسبت نیتروژن کم و فسفر-پتاسیم بالا (مثلاً 5-10-10، 4-8-5 یا 6-10-10) توصیه میشود.
- کوددهی دورهای با کودهای نیتروژنه در زمان گلدهی و میوهدهی نیز باعث افزایش عملکرد میشود.
- علاوهبر کودهای شیمیایی، افزودن کودهای آلی مانند کمپوست، کود مرغی و عصاره جلبک دریایی میتواند سلامت خاک و تأمین تدریجی مواد مغذی را بهبود ببخشد.
- در نهایت، آزمون خاک پیشاز کاشت و رعایت دوزهای توصیهشده برای جلوگیری از شوری خاک و آسیب به ریشه بسیار مهم است.
سخن پایانی
تاثیر هیومیک اسید بر خیار چیزی فراتر از «یک کود آلی» است؛ چون این ماده با بهبود فیزیک و شیمی خاک، کلاتهکردن عناصر، تنظیم pH ریزوسفری و فعالسازی سامانۀ آنتیاکسیدانی، بوته را در برابر تنشهای شوری، خشکی و گرما مقاوم میکند و در نهایت به افزایش عملکرد و بهبود کیفیت میوه میانجامد. برای رسیدن به حداکثر بهرهوری، زمان و دوز مصرف هیومیک اسید برای خیار باید متناسب با مرحلۀ فنولوژیک گیاه تنظیم و اصول اختلاط دقیق رعایت شود. ترکیب هوشمند اسید هیومیک برای خیار با سایر کودهای محلول، یک نسخۀ اقتصادی و پایدار در مدیریت تغذیۀ خیار (چه در فضای باز و چه در گلخانه) فراهم میکند.
بیشتر بخوانید: تاثیر هیومیک اسید بر ذرت
خرید هیومیک اسید با کیفیت و آنالیز بالا از آبادیس
شرکت دانشبنیان اکسیر دانش آبادیس با بهرهگیری از لئوناردیت کمخاکستر داخلی و فرایند استخراج قلیایی پیوسته، محصولاتی با حداقل ۶۵ درصد مادۀ هیومیکی، خاکستر زیر ۱۲ درصد و pH کنترلشده عرضه میکند. تحلیل طیف FT-IR و کروماتوگرافی ژل نشان میدهد وزن مولکولی متوسط محصولات آبادیس در بازۀ ۵ تا ۱۵ کیلودالتون است؛ معیاری که نشاندهندۀ حلپذیری بالا و کلاتکنندگی مطلوب است. برای سفارش عمدۀ هیومیک مایع یا پرک مخصوص سیستمهای آبیاری تزریقی با واحد بازرگانی آبادیس تماس بگیرید.
سؤالات متداول
- آیا میتوان همزمان با محلولپاشی هیومیک اسید، کلسیم کلراید را برای جلوگیری از پوسیدگی گلگاه خیار استفاده کرد؟
بهدلیل میل زیاد هیومیک اسید به یون Ca²⁺، مخلوط مستقیم ممکن است رسوب قهوهای ایجاد کند و نازل را ببندد. توصیه میشود ابتدا هیومیک اسید اسپری شود؛ پساز ۴۸ ساعت و یک نوبت آبشویی برگها، محلول کلسیم کلراید بهتنهایی پاشیده شود.
- در خاکهای سبک شنی که ظرفیت نگهداشت آب پایین است، افزودن هیومیک اسید به کود پایه بهتر است یا تزریق در طی فصل؟
در بافتهای شنی، ۵۰ درصد دوز هیومیک بهتر است پیشاز کاشت با کمپوست یا کود حیوانی مخلوط و وارد خاک شود تا کربن فعال ایجاد کند؛ ۵۰ درصد باقیمانده در سه تا چهار قسمت همراه آبیاری تزریق تا اثر تثبیت رطوبت در طول فصل حفظ شود.