در کشاورزی پیشرفته، دستیابی به عملکرد بالاتر و بهرهوری بیشتر بدون نوآوری در آمادهسازی بذرها پیشاز کاشت امکانپذیر نیست. یکی از تکنیکهای مهم در این حوزه، بذرمال یا تیمار بذر است که امروزه بهعنوان یک راهکار نوین، ساده و کاملاً مؤثر برای افزایش قدرت جوانهزنی، کاهش تلفات بذر و بالا بردن سلامت اولیه گیاهان به کار میرود. با توجه به اهمیت فوقالعاده این موضوع در این مقاله تلاش میکنیم بهطور تخصصی پاسخ بدهیم که بذر مال چیست، فواید آن کدام است، چه عوامل و زمانهایی در موفقیت بذرمال نقش دارند و چرا انتخاب ترکیب مناسب برای بذرمال مانند بذرمال اسید هیومیک اهمیت ویژهای دارد؟ با ما همراه باشید.
بذر مال چیست؟
اگر بخواهیم دقیقاً ببینیم که بذرمال چیست؟ باید بگوییم که بذرمال (Seed Priming یا Seed Treatment) مجموعهای عملیات است که طی آن، بذرها پیشاز کاشت با محلولهایی شامل اسید هیومیک، آمینو اسید، کودهای ریزمغذی مثل روی، مولتیکمپلکس یا قارچکشها آغشته میشوند تا (توانایی جوانهزنی، استقرار و مقاومت اولیه گیاه بهطور چشمگیری بهبود بیاید. طبق گفته phycoterra.com، تیمار بذر بهویژه برای بذرهایی با سرعت جوانهزنی پایین (کمتر از 80٪) یا قدرت بذر پایین اهمیت دارد. این مواد میتوانند بهصورت محلول آبی، ژل یا پودری روی بذر پخش شوند و با یک لایه پوششی بسیار نازک، منابع مغذی و محافظتی را دقیقاً در همان نقطهای که گیاهچه بیشترین نیاز را دارد، فراهم کنند. هدف اصلی از بذرمال، بالا بردن سرعت و درصد جوانهزنی، استقرار یکنواخت و کاهش خسارتهای ناشی از تنشهای محیطی است.
فواید بذرمال
اما فواید بذر مال چیست؟
- نخستین فایده بذرمال، افزایش سرعت و درصد جوانهزنی است؛ یعنی مواد مغذی و محرک رشد افزودهشده به بذر، فعالیت آنزیمی را تقویت میکنند و به جوانهزنی سرعت میبخشند. نتیجه این فرایند، ایجاد بوتههایی یکنواختتر و پرقدرتتر است که قدرت رقابت با علفهای هرز را نیز دارند.
- دومین فایده مهم بذرمال، افزایش حجم و توسعه ریشه است؛ بهویژه با استفاده از بذرمال اسید هیومیک و آمینو اسید، رشد ریشههای جانبی و حجم ریشه بهبود پیدا میکند و گیاهچه در همان هفتههای ابتدایی، دسترسی بیشتری به آب و عناصر مغذی خواهد داشت.
- افزایش مقاومت به تنشهای محیطی (کمآبی، شوری، سرما، بیماریهای خاکزاد) نیز از دیگر فواید ثابتشده بذرمال است.
- بسیاری از محلولهای بذرمال حاوی قارچکش هستند و بذر را از ابتدای کاشت در برابر بیماریها ایمن میکنند.
- بذرمال هزینههای بعدی کشاورز را کاهش میدهد، بهخصوص استفاده از کود بذرمال گندم که مصرف کودهای پرهزینه در آینده را محدود میکند و تلفات ناشی از بذر نامرغوب را کاهش میدهد.
عوامل مؤثر بر جوانهزنی بذر
برای اینکه بذرمال بهترین نتیجه را بدهد، باید به عوامل متعددی که بر جوانهزنی مؤثرند توجه ویژه داشت:
- کیفیت بذر اولین عامل کلیدی است؛ چون حتی با بهترین محلولها، بذر ضعیف یا آسیبدیده عملکرد مطلوب نخواهد داشت.
- دومین عامل، رطوبت خاک است؛ زیرا محیط مرطوب و لایه مغذی ایجادشده با کود بذر مال، شرایط فعالشدن آنزیمهای جوانهزنی را فراهم میکند.
- دمای خاک نیز نقش تعیینکنندهای دارد؛ چون در دماهای خیلی پایین یا بالا، فعالیت آنزیمها کند یا متوقف میشود.
- علاوهبراین، تهویه و اکسیژن کافی برای تنفس بذر الزامی است.
بذر مال با ایجاد رشد ریشه قویتر و ساختار خاک بهتر به تأمین اکسیژن کمک میکند. در نهایت، کنترل بیماریهای قارچی و پاتوژنهای خاکزاد با اضافهکردن قارچکشهای مناسب در محلول بذرمال به جوانهزنی بهتر و سالمتر کمک میکند.
بذرمال انواع بذور
بذرمال نهتنها برای غلات، بلکه برای انواع بذور حبوبات، دانههای روغنی و حتی گیاهان دارویی نیز قابلاجراست و امروزه در سراسر دنیا، بذر مال خشخاش، بذر مال لوبیا، بذر مال نخود و بهخصوص استفاده از کود بذر مال نخود برای بذرمال نخود دیم، بذر مال شلتوک برنج و … رواج دارند. اصول بذرمال برای همه گیاهان مشابه است؛ اما ترکیب مواد و مقدار هر کود باید براساس نوع و اندازه بذر، نیاز غذایی و حساسیت آن تنظیم شود. در ادامه، نمونههای کاربردی بذر مال برای بذور مختلف را در جدول زیر مشاهده میکنید:
| نوع بذر | توضیح کوتاه |
| بذرمال لوبیا | اغلب از هیومیک اسید، فولویک اسید، روی و قارچکشهای ملایم استفاده میشود. باید به دوز و نحوه مصرف اسید هیومیک بهشدت دقت شود. |
| بذرمال نخود | همراهی روی، منگنز، مولیبدن و گاهی آمینو اسیدها رایج است؛ نخود دیم به تقویت مقاومت خشکی نیاز دارد. |
| بذرمال خشخاش | محلولهای بذرمال باید بسیار رقیق باشند و بیشتر از بیوستیمولانتهای سبک یا عصاره جلبک بهره برده میشود. |
| بذ مال شلتوک برنج | استفاده از هیومیک اسید و قارچکش قوی و همچنین ریزمغذیهایی مثل روی و آهن توصیه میشود. |
بهترین زمان بذرمال
یکی از مهمترین فاکتورها در اثربخشی بذرمال، زمان انجام آن است. توصیه میشود بذرمال دقیقاً در روز کاشت یا حداکثر یک روز پیشاز کاشت انجام شود تا در فاصله بین مرطوب شدن بذرها (ناشی از بذر مال) و کاشت آنها، مواد غذایی از پوسته بذر خارج نشوند و بذرها در خارج از خاک جوانه نزنند. در شرایط مرطوب یا سرد، باید بذر پساز بذر مال در محیطی خشک و با تهویه کافی نگهداری شود. اگر فاصله بین استفاده از کود بذر مال و کاشت طولانی شود، احتمال آلودگی یا ازدسترفتن اثر مواد بالا میرود. بههمیندلیل، بهترین نتیجه زمانی حاصل میشود که بذر مال بلافاصله پیشاز ورود بذر به زمین انجام شود.
بهترین کودها برای بذرمال
اما بهترین بذر مال چیست؟ انتخاب کود مناسب برای بذرمال بستگی به نیاز گیاه، ویژگیهای خاک و هدف نهایی کشاورز دارد. هیومیک اسید و فولویک اسید انتخابهایی بینظیر برای بهبود ساختار خاک، افزایش ظرفیت نگهداری آب و تأمین عناصر غذایی موردنیاز در مراحل اولیه هستند. بههمیندلیل، اطلاع از قیمت هیومیک اسید باکیفیت یکی از دغدغههای رایج کشاورزان است که کارشناسان شرکت آبادیس میتوانند بهطور دقیق به آن پاسخ بدهند.
آمینو اسیدها نیز با تحریک سنتز پروتئین و تقسیم سلولی، رشد گیاهچه را شتاب میدهند و تحمل گیاه به تنش را افزایش میدهند؛ پس اگر قصد خرید کود امینو اسید را دارید، توجه به خلوص و درصد اسیدهای آزاد بسیار مهم است. کودهای ریزمغذی شامل روی، آهن، مس و منگنز، کمبود عناصر را جبران میکنند و عملکرد آنزیمها را بهبود میبخشند. عصارههای جلبک دریایی و سایر بیوستیمولانتها، بهدلیل داشتن هورمونهای گیاهی، مقاومت گیاه را بالا میبرند. بااینحال، بهتر است این ترکیبات همراه با قارچکشهای شیمیایی مصرف نشوند.
بذرمال اسید هیومیک
هیومیک اسید که حاصل تجزیه مواد آلی طبیعی است، ظرفیت تبادل کاتیونی خاک را افزایش میدهد و عناصر غذایی را در اطراف بذر حفظ میکند تا توسط ریشههای تازهروییده جذب شوند. پژوهشها ثابت کردهاند که بذرمال اسید هیومیک بهویژه در شرایط تنش خشکی و شوری، درصد و سرعت جوانهزنی را بالا میبرد و رشد ریشه و ساقه را تقویت میکند. علاوهبراین، هیومیک اسید با بهبود فعالیت میکروبی و کاهش pH موضعی، جذب فسفر و روی را نیز بیشتر میکند. برای اثربخشی مطلوب، استفاده از هیومیک اسید با خلوص بالا توصیه میشود و مقدار پیشنهادی آن معمولاً ۱۰ لیتر محلول برای هر تن بذر است. همچنین، شما میتوانید تفاوت هیومیک اسید و آمینو اسید برای بذرمال بذرهای مختلف را از کارشناسان آبادیس بپرسید.
مقدار موردنیاز کود برای بذرمال
مقدار کود مصرفی برای بذرمال بستگی به نوع بذر و غلظت کود دارد. در بسیاری از موارد، مخلوطی از هیومیک اسید، آمینو اسید، محلول روی و کود مولتیکمپلکس، هرکدام به میزان ۱۰ لیتر برای هر تن بذر توصیه میشود. برای کودهای پودری مانند سولفات روی، مقدار مصرف ۴ تا ۸ کیلوگرم در هر تن بذر است. دوز دقیق کود، معمولاً توسط تولیدکننده تعیین میشود؛ به مصرف بیشازاندازه کودها بهویژه ریزمغذیهایی همچون روی، میتواند جوانهزنی را کاهش بدهد و اثر منفی بگذارد.
نکات مهم هنگام بذرمال
برای دستیابی به حداکثر نتیجه از بذرمال باید چند نکته مهم رعایت شود:
- انتخاب بذرهای سالم، تمیز و بدون آلودگی؛
- انجام بذرمال دقیقاً در روز کاشت یا حداکثر یک روز پیشاز آن؛
- مصرف مقدار صحیح کود طبق وزن بذر و دستورالعمل تولیدکننده؛
- استفاده از آب تمیز و غیرشور برای تهیه محلول؛
- خشککردن بذرها در سایه و جریان هوای آزاد بلافاصله پساز بذرمال؛
- استفاده از تجهیزات حفاظتی هنگام کار با محلولهای بذرمال دارای قارچکش؛
- خودداری از ترکیب عصاره جلبک با قارچکشها.
سخن پایانی
در پاسخ به پرسش «بذر مال چیست» باید تأکید کرد که بذرمال یکی از بهترین و عملیترین راهکارهای افزایش جوانهزنی و استقرار اولیه گیاهان است. این تکنیک با ترکیب اصول علمی و دانش کشاورزی، بذرها را با لایهای از مواد مغذی و محافظتی پوشش میدهد و توان رقابتی و قدرت رشد آنها را بهطور چشمگیری افزایش میدهد. کشاورزانی که بهدنبال عملکرد بیشتر و هزینه کمتر هستند، باید این تکنیک را جدی بگیرند و در برنامه مدیریت بذر خود جای بدهند.
مطالب مرتبط: بذرمال گندم و فواید بذرمال گندم با اسید هیومیک
خرید کود آمینو اسید و هیومیک اسید از آبادیس
شرکت آبادیس با عرضۀ کودهای آلی و بیوستیمولانتهای باکیفیت از جمله هیومیک اسید با خلوص بالا و کودهای آمینو اسید، یکی از معتبرترین تأمینکنندگان این محصولات در ایران است. اگر قصد خرید کود آمینو اسید و هیومیک اسید را دارید، میتوانید با کارشناسان آبادیس تماس بگیرید و ضمن بررسی قیمت، مشاوره تخصصی دریافت کنید.
سؤالات متداول
- آیا بذرمال باعث شیوع بیماریهای قارچی میشود؟
درصورتیکه بذرمال با محلول تازه و بذر سالم انجام شود و حاوی قارچکش مناسب باشد، احتمال شیوع بیماریهای قارچی کاهش مییابد.
- آیا استفاده از اسید هیومیک در بذرمال، شورشدن خاک را بهدنبال دارد؟
خیر، مقدار هیومیک اسیدی که در بذرمال مصرف میشود بسیار کم است و بیشتر توسط گیاهچه جذب میشود.
- آیا بذرمال را میتوان برای سایر غلات و حبوبات نیز به کار برد؟
بله، اصول بذرمال برای بیشتر غلات و حبوبات مشابه است و با تنظیم دوز و ترکیب براساس نوع و اندازه بذر، میتوان این تکنیک را برای ذرت، برنج، لوبیا، نخود و سایر بذور نیز اجرا کرد.