گندم همچنان مثل بیشتر طول تاریخ بشر، ستون فقرات امنیت غذایی جهان است و در ایران نیز نیمی از سطح زراعی کشور را به خود اختصاص میدهد. ولی پایین بودن ماده آلی در بیشتر خاکهای گندمکاری در کشور، افت بازده عناصر غذایی و تنشهای خشکی موجب شده است بهرهوری نهادهها کاهش یابد و هزینه تولید سر به فلک بکشد؛ اما خوشبختانه امروزه ثابت شده است که هیومیک اسید برای گندم با سازوکارهایی مانند افزایش ظرفیت تبادل کاتیونی، بهبود ساختمان خاک و تحریک مسیرهای هورمونی گیاه، ظرفیت آن را دارد که راندمان کودهای شیمیایی را بالا ببرد و مقاومت گندم در برابر تنش را بیشتر کند. نتایج مزرعهای و گلخانهای با موضوع تاثیر هیومیک اسید بر گندم در ایران و خارج از کشور نشان میدهند که افزودن مقادیر بهینه کود هیومیک اسید برای گندم میتواند طول سنبله، وزن هزار دانه و نهایتاً عملکرد نهایی گیاه را بهطور معنیداری افزایش دهد؛ موضوعی که در ادامه بر پایه دادههای مستند شرح داده میشود.
تأثیر هیومیک اسید روی گندم
یک کارآزمایی گلدانی که نتایجش در وبسایت tandfonline.com چاپ شده است، روی دو خاک آهکی نشان داد که افزودن ۵۰ کیلوگرم در هکتار هیومیک اسید گیاهی، وزن سنبله را در خاک لوم رسی ۱۹ درصد و در خاک لوم شنی ۱۵ درصد نسبت به شاهد بالا برد. در همین پژوهش، عملکرد دانه با همان میزان مصرف ۲۱ درصد افزایش یافت؛ رقمی که برای هیومیک اسید زغالسنگی ۱۱ درصد گزارش شد.
مرور مطالعات ده سال اخیر که در یک مقاله جامع در وبسایت kujnsr.com چاپ شده است نیز حاکی است که محلول پاشی هیومیک اسید برای گندم در مراحل پنجهزنی تا ساقهدهی، طول ساقه را بهطور میانگین ۱۸ درصد و شاخص کلروفیل برگ را ۹۶ درصد ارتقا داده است. نتیجه این بهبودهای فیزیولوژیک، افزایش ۱۴ درصدی طول سنبله، ۲۹ درصدی تعداد سنبلچه و تقریباً ۲۴ درصدی وزن هزار دانه در مزرعه بوده است؛ اعداد و ارقامی که برای کشاورز معادل سود خالص بیشتر و ریسک کمتر در شرایط خشکسالی است.
فواید و خواص هیومیک اسید برای گندم
کود هیومیک اسید برای گندم با دارابودن گروههای کربوکسیل و فنولی، شبیه یک «مگنت یونی» عمل میکند و عناصر غذایی را در سطح خاک نگه میدارد تا ریشه در زمان نیاز برداشت کند؛ بههمیندلیل در آزمایشهای مزرعهای، غلظت فسفر قابلجذب خاک بعد از یک فصل مصرف، از ۹ به ۱۳ میلیگرم در کیلوگرم افزایش یافته است. افزونبراین، کود هیومیک اسید برای گندم مسیرهای بیوسنتز اکسین و سیتوکینین را در گیاه فعال میکند؛ بهطوریکه یک پژوهش مولکولی روی تاثیر هیومیک اسید بر گندم نشان داده است که بیان ژن TaTAA1 (درگیر در سنتز اکسین) و LOG3 (درگیر در سنتز سیتوکینین) پساز تیمار هیومیک اسید تا دو برابر شاهد بالا رفته است.
این تحریک هورمونی سبب توسعه ریشه جانبی، جذب بهتر آب و عناصر و کاهش غلظت یون سدیم در شرایط شوری میشود. در سطح خاک نیز، مصرف پیاپی اسید هیومیک ظرفیت نگهداشت آب را تا هفت برابر و جمعیت باکتریهای حلکننده فسفات را تقریباً دوبرابر کرده است. نتیجه عملی همه این فرایندها، بالارفتن وزن خشک گیاه، پُرشدن بهتر دانه و افزایش پروتئین خام گندم است؛ عاملی که برای کارخانههای آرد و نان صنعتی اهمیت ویژهای دارد.
بهغیر از تمامی این موارد، تاثیر هیومیک اسید بر گندم بر کاهش شدت برخی بیماریها نیز قابلملاحظه است. مثلاً استفاده از تاثیر هیومیک اسید بر گندم میتواند اثرات مثبتی در کاهش شدت بیماری «فوزاریوم خوشه گندم» و کاهش تولید مایکوتوکسینهای مرتبط با آن داشته باشد. در یک مطالعه میدانی، محلول ۱ درصد هیومیک اسید برای گندم باعث کاهش معنادار شاخص این بیماری در سه رقم گندم بین تا 50 تا 80 درصد شد.
زمان مصرف هیومیک اسید برای گندم
مطالعات روی تاثیر هیومیک اسید بر گندم نشان میدهند که سه مقطع زمانی برای بیشترین بازده توصیه میشود. بنابراین بهترین زمان مصرف کود هیومیک اسید برای گندم عبارتاند از:
- مرحله اول بذرمال است: خیساندن بذرها در محلول یک و نیم تا دو کیلوگرم هیومیک اسید در هزار لیتر آب بهمدت ۳۰ دقیقه، قدرت جوانهزنی را بین پنج تا ده درصد افزایش داده است.
- مرحله دوم زمان کاشت یا پیشاز اولین آبیاری است: ترکیب هیومیک اسید با سایر کودها در این مقطع، ریشهزایی اولیه را سریعتر میکند و گیاه را برای زمستانگذرانی آماده میسازد.
- مرحله سوم، پنجهزنی تا ابتدای ساقه رفتن است: در این گره فنولوژیک، گیاه درحالِ تعیین تعداد سنبله و سنبلچه است و تأمین هیومیک اسید توانسته است تعداد پنجه بارور را تا ۲۹ درصد نسبت به شاهد بالا ببرد. در مناطق دیم، یک نوبت محلولپاشی قبلاز گلدهی نیز باعث بهبود وزن هزار دانه شده است.
مقدار مصرف هیومیک اسید برای گندم
دُز مناسب کود هیومیک اسید برای گندم تابع نوع فرآورده، بافت خاک و سامانه آبیاری است. برای فرآوردههای پودری محلولشونده مثل اسید هیومیک پرک، ۵ تا ۶ کیلوگرم در هکتار در هر نوبت کافی است. این مقدار در خاکهای فقیر یا بسیار آهکی میتواند تا ده کیلوگرم افزایش یابد.
در مورد محلولهای مایع ۱۲ درصد هیومات پتاسیم، توصیه عمومی ۸ تا ۱۲ لیتر در هکتار است؛ یعنی چیزی حدود یک تا ۱.۵ لیتر در هکتار بهازای هر هفته در مرحله رشد رویشی.
در سیستمهای دیم، کاربرد یکبارۀ ۱۲ لیتر هیومیک اسید مایع در مخزن بذرکار، روش مقرونبهصرفهتری است. باید توجه داشت که مصرف بیشازحد (بیشاز ۱۵ کیلوگرم ماده خشک در هکتار) نهتنها سود بیشتری ایجاد نمیکند بلکه ممکن است تثبیت موقت ریزمغذیها را بهدنبال داشته باشد.
نحوه مصرف و زمان استفاده از هیومیک اسید برای گندم
روش بهینه بستگی به امکانات مزرعه دارد؛ اما دادههای میدانی نشان میدهد ترکیب بذرمال گندم با اسید هیومیک با یک نوبت کودآبیاری بهترین تعادل اثر و هزینه را ایجاد میکند. برای بذرمال، محلول یک درصدی تهیه شده و بذرها پساز ۳۰ دقیقه آبگیری در سایه نیمخشک میشوند.
در روش محلولپاشی، غلظت ۲۰۰ میلیگرم در لیتر مناسب است و باید در ساعات خنک روز اسپری شود تا تبخیر سریع محلول رخ ندهد. هنگام تزریق از طریق سیستم آبیاری تحت فشار، هیومیک اسید باید در پایان نوبت آبیاری وارد شود تا رسوب در فیلترها ایجاد نشود. اگر سامانه آبیاری غرقابی است، حل کردن پودر در آب گرم و ریختن آن داخل جوی اصلی، یکنواختی توزیع را افزایش میدهد. در خاکهای سبک، مخلوط کردن پودر هیومیک اسید با کود دامی پوسیده و پخش نواری در عمق ۱۰ سانتیمتری زمین، اثربخشی بالایی دارد.
|
روش کاربرد |
میزان توصیهشده | زمان مناسب |
نکته فنی |
|
بذرمال |
1.5–۲ کیلوگرم در ۱۰۰۰ لیتر آب | درست قبلاز کاشت | پساز تیمار، بذرها را روی پلاستیک پهن کنید تا چسبندگی کاهش یابد. |
| کودآبیاری با هیومیک مایع ۱۲ درصد | ۸–۱۲ لیتر در هکتار | آبیاری اول و پنجهزنی |
محلول را در ۲۰۰ لیتر آب رقیق و در انتهای نوبت آبیاری تزریق کنید. |
|
محلولپاشی برگی |
0.2–0.3 گرم در لیتر | پنجهزنی تا آغاز گلدهی | بههمراه 0.1 درصد اوره محلولپاشی شود تا جذب برگی افزایش یابد. |
| اختلاط با کود دامی | ۵–۶ کیلوگرم پودر در هکتار | پیش کاشت |
کمپوست و هیومیک اسید را کاملاً مخلوط و سپس بهصورت نواری زیر بستر بذر قرار دهید. |
خرید کود هیومیک اسید برای گندم
کشاورز هنگام انتخاب محصول هیومیک اسید برای گندم باید سه شاخص را در برگه آنالیز جستجو کند:
- درصد ماده آلی محلول که هرچه بالاتر از شصت باشد کارایی بیشتر است.
- نسبت فولویک به هیومیک که اگر بالاتر از بیست درصد باشد تحرک عناصر در خاک بهبود مییابد.
- میزان فلزات سنگین که باید کمتر از استاندارد ملی (مثلاً کادمیم زیر یک میلیگرم بر کیلوگرم) باشد.
محصولات «هیومات پرک» شرکت دانشبنیان اکسیر دانش آبادیس با خلوص ۶۰ تا ۷۰ درصد، نسبت فولویک بیست و پنج درصد و حلالیت کامل، در سه نوع پودری، پرک و مایع عرضه میشود. خط تولید این شرکت از لئوناردیت با خاکستر پایین تغذیه میشود و بههمیندلیل، پتاسیم قابلحل بالاتری دارد؛ عاملی که برای گندم خصوصاً در مناطق دیم با بارش محدود اهمیت زیادی پیدا میکند. پشتیبانی فنی آبادیس شامل تفسیر آزمون خاک و نسخهدهی اختصاصی است؛ خدمتی که ریسک خطای مصرف را برای کشاورز به حداقل میرساند.
بیشتر بخوانید: دلایل سفید شدن سنبله گندم و روشهای جلوگیری از آن
سخن پایانی
هیومیک اسید برای گندم مشکلاتی را حل میکند که پدران ما سالها از حل آنها عاجز بودند: عناصری که در خاک قفل شدهاند آزاد میشوند، خاکدانههای ناپایدار دوباره سرهم میچسبند و مسیرهای هورمونی گیاه برای ریشهزایی و سنبلهدهی تحریک میشوند. ارقام مستند نشان میدهد که با ترکیب بذرمال و یک تا دو نوبت مصرف کود هیومیک اسید برای گندم در طول فصل، میتوان به افزایش ۲۰ درصدی عملکرد دانه دست یافت؛ عددی که در اقلیم خشک ایران، مرز سود و زیان بسیاری از مزارع را تعیین میکند. انتخاب محصول استاندارد، رعایت دز، زمان و روش صحیح اجرا، سه شرط لازم برای بهرهمندی از تاثیر هیومیک اسید بر گندم است؛ شروطی که با مشاوره فنی اکسیر دانش آبادیس قابلتحقق خواهد بود.
آبادیس؛ تولید کننده برتر هیومیک اسید در ایران
اکسیر دانش آبادیس با بهکارگیری فناوری استخراج قلیایی-اسیدی دوبله و خشککردن در دمای پایین، موفق شده است محصولاتی با حلالیت ۱۰۰ درصد، نسبت فولویک بالا و بدون فلزات سنگین تولید کند. عرضه در بستهبندیهای متنوع پنج تا ۲۰ لیتری یا یک تا 5 کیلوگرمی، امکان انتخاب متناسب با مقیاس زراعی را برای کشاورزان فراهم کرده است. تیم تحقیق و توسعه شرکت، به طور پیوسته براساس نتایج آزمایش خاک و آب مناطق مختلف کشور، فرمولاسیونهای ویژه ارائه میکند؛ راهبردی که بازده اقتصادی مصرف هیومیک اسید را برای گندمکار ایرانی تضمین میکند.
- آیا هیومیک اسید میتواند جایگزین کامل کودهای شیمیایی ازته در مزارع گندم شود؟
هیومیک اسید با افزایش کارایی جذب نیتروژن میتواند نیاز به کودهای ازته را ۱۵ تا ۲۰ درصد کاهش دهد؛ اما برای دستیابی به عملکرد مطلوب، حذف کامل کود ازته توصیه نمیشود و باید تغذیه متعادل برقرار بماند.
- در زمینهای شور که شوری خاک بالای هشت دسیزیمنس بر متر است، هیومیک اسید چه تأثیری دارد؟
هیومیک اسید با تشکیل کمپلکس با سدیم و منیزیم، هدایت الکتریکی را بهمرور کاهش و اجازه میدهد کلسیم و پتاسیم بیشتری در محلول خاک باقی بماند؛ این فرایند ظرف دو تا سه فصل کشت میتواند شوری قابلتحمل برای گندم را فراهم کند.
- برای مزارعی که از آب سد یا چاه آهکی استفاده میکنند، آیا نیاز به اسیدشویی سیستم آبیاری بعد از تزریق هیومیک اسید وجود دارد؟
خیر. هیومیک اسید خود خاصیت کلات کنندگی دارد و رسوبگذاری را کاهش میدهد؛ بااینحال، شستوشوی لوله و فیلترها با آب تمیز پساز هر بار تزریق، بهترین راهکار برای پیشگیری از گرفتگی طولانیمدت است.