هرس کردن درخت، بهویژه هرس درختان میوه، یکی از مهمترین کارهایی است که باغداران برای حفظ سلامت، زیبایی و باردهی بهتر درختان انجام میدهند. این کار بهظاهر ساده، درواقع مجموعهای از روشها و فنون تخصصی است که میتواند تأثیرات شگرفی بر رشد و باردهی درخت داشته باشد. انتخاب زمان مناسب هرس، استفاده از ابزارهای تیز و استاندارد، و رعایت قواعد درست هرس کاری درختان و برش شاخهها ازجمله نکاتی است که در فرایند هرس بسیار اهمیت دارند. از سوی دیگر، بسیاری از باغداران سؤالات متعددی در مورد چگونگی هرس، چرایی انجام آن و ابزارهای موردنیاز مطرح میکنند. در این مقاله، ضمن آشنایی با روش صحیح هرس درختان میوه و مناسبترین زمان هرس درختان، به نقش اساسی هیومیک اسید در روند بازسازی درخت و دستیابی به حداکثر عملکرد ممکن خواهیم پرداخت. اگر میخواهید درختان میوه خود را شاداب و پربار نگه دارید، با ما همراه باشید.
هرس کردن درخت
هرس کردن درخت، فرایندی است که طی آن شاخهها و بخشهای مشخصی از درخت قطع یا کوتاه میشوند تا ساختاری ایدئال برای رشد و باردهی در آینده فراهم شود. این کار معمولاً شامل حذف شاخههای مرده، بیمار یا مزاحم است و بسته به گونه درخت و اهداف پرورش، روشهای متفاوتی دارد. برای مثال، برخی از باغداران ترجیح میدهند درخت را بدون هرس خاصی رها کنند (روش «بدون هرس» که توسط افرادی نظیر «مسانوبو فوکوئوکا» توصیه میشود؛ یا مثلاً برای هرس درخت گردو که گاهی سالانه هرس نمیشود)؛ اما در اکثر باغات میوه، هرس درخت میوه بخش کلیدی در مدیریت درختان است. هرس نادرست میتواند باعث ایجاد شاخههای متراکم و باردهی نامنظم شود و گاه حتی آسیبهای ناشی از سنگینی میوه یا باد و طوفان را افزایش دهد. پس تعادل در این کار ضروری است.
انواع روشهای هرس کردن درختان میوه
در کل، هرس کردن درخت را میتوان به چند دسته اصلی تقسیم کرد:
- هرس فرمدهی (Formative Pruning): در سالهای اولیه کاشت درخت اعمال میشود تا اسکلت و ساختار اصلی درخت شکل بگیرد.
- هرس باردهی :(Maintenance Pruning) برای تنظیم رشد و باروری درختان بالغ انجام میگیرد و شامل حذف شاخههای اضافی، جوانسازی درخت و تأمین نور کافی برای میوههاست.
- هرس ترمیمی (Renewal Pruning): زمانی استفاده میشود که درخت سالها هرس نشده یا دچار رشد بینظم و تراکم شدید شاخهها شده است. این نوع هرس برای بازگرداندن درخت به ساختار سالم صورت میگیرد و باید در چند مرحله انجام شود تا به درخت شوک وارد نشود.
- هرس تابستانه و زمستانه: از نظر زمانبندی نیز هرس به دو نوع زمستانه (در دوره خفتگی و زمانی که شاخ و برگ درخت ریخته است) و تابستانه (پساز برداشت محصول یا در اواسط فصل رشد) تقسیم میشود.
علل انجام هرس درختان
در مجموع، هرس کردن درخت بهدلایل زیر انجام میشود:
- هرس کردن شاخههای اضافه کمک میکند درخت بیشازحد متراکم نشود و نور و هوا بهخوبی در بین شاخهها جریان یابد.
- با هرس مناسب، انرژی گیاه بهسمت میوهدهی هدایت میشود و همراه با کوددهی مناسب (مانند استفاده از کود کلات آهن)، میوههایی درشتتر و باکیفیتتر بهدست میآید.
- شاخههای پوسیده، شکسته و بیمار باید بریده شوند تا بیماری و آفت به سایر بخشهای درخت سرایت نکند.
- درختی که هرساله بهصورت اصولی هرس میشود، ساختار مستحکمی پیدا میکند و شانس شکستن شاخهها یا تنه در اثر وزن میوه یا شرایط نامساعد کاهش مییابد.
- در سیستمهای باغداری مدرن، درختان را طوری هرس میکنند که ارتفاع قابلدسترسی برای کارگران یا ماشینآلات حفظ شود.
مزایای هرس درختهای میوه
هرس کردن درخت بهشکل اصولی و مناسب باعث میشود درختان میوه:
- باردهی منظمتر و خوشکیفیتتری داشته باشند؛
- کمتر درگیر بیماریها و آفات شوند؛
- از رشد شاخههای غیرکارآمد و مزاحم جلوگیری شود؛
- شکل زیبایی به خود بگیرند و نمای کلی باغ را بهبود ببخشند؛
- تحمل بیشتری در برابر بادهای شدید و طوفان داشته باشند.
نحوه هرس درختان میوه
نحوه هرس درختان به گونه و مرحله رشدی آن بستگی دارد. بهعنوانمثال:
- درختان دانهدار (سیب، گلابی): اغلب از روش «هرس با محور مرکزی» یا Central Leader استفاده میشود. در این روش، یک تنه اصلی بهعنوان رهبر نگه داشته میشود و شاخههای جانبی یا اصطلاحاً «بازوهای درخت» در فواصل منظم از تنه منشعب میشوند.
- درختان هستهدار (هلو، زردآلو، گیلاس، آلو): بیشتر بهصورت «جامی» یا Open Vase هرس میشوند؛ یعنی یک تنه کوتاه و ۳ تا ۴ شاخه اصلی که مرکز درخت باز بماند تا نور و هوا بهخوبی نفوذ کند.
در همه این روشها، دو نوع برش اصلی وجود دارد:
- برش سربرداری :(Heading) قسمتی از طول شاخه کوتاه میشود تا شاخههای جانبی تحریک به رشد شوند.
- برش تنک کردن (Thinning): حذف کامل یک شاخه از محل اتصال آن به شاخه بزرگتر یا تنه؛ این برش اغلب برای ایجاد فضای مناسب و جلوگیری از تراکم شاخهها کاربرد دارد.
آموزش تصویری هرس درختان میوه
برای آن دسته از باغدارانی که دیدن تصاویر و ویدئو را ترجیح میدهند، تماشای آموزشهای تصویری هرس بسیار مفید است. برای آموزش هرس درختان میوه، دیدن این 3 ویدیو توصیه می شود:
بهترین زمان هرس درختان میوه
طبق گفته وبسایت grow.ifa.coop:
“The ideal time to prune your fruit trees is in the late winter and early spring before bud-break, bloom and leaf emergence.”
بنابراین، عموماً درختان میوه را در اواخر فصل خفتگی (زمستان)، زمانی که درخت فاقد برگ است، هرس میکنند. این کار امکان دید بهتری از ساختار درخت میدهد و از طرفی به تحریک رشد شاخههای جدید در بهار منجر میشود. البته برخی گونهها مثل درختان هستهدار (گیلاس، آلو، زردآلو) حساستر هستند و اگر در هوای مرطوب زمستان هرس شوند، مستعد بیماریهای قارچی میشوند. در این موارد، ترجیحاً پساز برداشت میوه در اواخر تابستان یا پاییز زودهنگام اقدام به هرس میشود.
همچنین گاهی در تابستان «هرس سبز» یا همان هرس جزئی برای حذف پاجوشها و شاخههای مزاحم بهکار میرود که به کنترل رشد بیرویه کمک میکند و از تراکم غیرضروری شاخهها جلوگیری مینماید.
چه درختانی را نباید هرس کرد؟
درختان میوه عموماً به هرس منظم نیاز دارند؛ اما برخی گونههای درختان زینتی یا جنگلی که سازگاری طبیعی با محیط دارند یا آنهایی که بسیار حساس هستند، ممکن است به هرس کمی نیاز داشته باشند یا اصلاً نیازی به هرس نداشته باشند. برای مثال، بعضی از درختان سوزنیبرگ (مانند کاجها) یا گونههای خاصی از درختان همیشهسبز، اگر بهقصد حفظ فرم طبیعیشان کاشته شوند، بهتر است بدون هرس باقی بمانند. همچنین، اگر درختی بیمار است و کارشناسان تشخیص میدهند که هرگونه هرس شدید میتواند ریسک سرایت بیماری را بالا ببرد، باید با احتیاط بسیار زیادی عمل کرد.
وسایل موردنیاز در هرس درختان
وسایل مورد نیاز عمومی برای هرس کردن درخت عبارتاند از:
- قیچی باغبانی (دستی و تلسکوپی)؛
- اره باغبانی (معمولی یا تاشو)؛
- اره موتوری یا شارژی کوچک (برای شاخههای ضخیم)؛
- تیشه هرس (برای بخشهایی که دسترسی سخت دارند)؛
- دستکش محافظ و عینک ایمنی؛
- نردبان یا چهارپایه مستحکم (برای شاخههای بلند)؛
- اسپری ضدعفونیکننده ابزار (برای جلوگیری از انتقال بیماری).
نکات کلیدی برای هرس اصولی درختان
قبلاز برش، ساختار درخت را بررسی کنید و شاخههای مدنظر را شناسایی کنید. از ابزارهای تیز و تمیز استفاده کنید تا زخمهای درخت بهسرعت ترمیم شوند و خطر آلودگی میکروبی به حداقل برسد. هیچگاه دو شاخهای را که بهصورت موازی رشد کردهاند و اصطکاک دارند، با هم رها نکنید. یکی باید حذف شود تا از ایجاد زخم یا شکستگی در آینده جلوگیری شود. به اصل «کمتر بهتر است» پایبند باشید؛ درخت پیر را نباید یکباره بهشدت هرس کرد (زیرا طاقت شوک شدید را ندارد). پساز هرس، شاخههای بریدهشده بیمار را از باغ خارج و سوزانده یا دفع کنید.
نقش هیومیک اسید در هرس درختان
ممکن است این پرسش پیش بیاید که «هیومیک اسید» چه ارتباطی با هرس کردن درخت میوه دارد؟ هیومیک اسید یک کود آلی ارزشمند است که باعث تقویت سیستم ریشهای، افزایش فعالیت میکروارگانیسمهای مفید خاک، و بهبود جذب عناصر غذایی میشود. پساز هرس کردن درخت، درختان وارد فاز ترمیم و بازتوزیع انرژی میشوند. در چنین شرایطی، استفاده از کودهای حاوی هیومیک اسید میتواند در بازسازی سریعتر زخمها و رشد مجدد شاخهها مؤثر باشد. این کود آلی با تأمین عناصر ضروری و بهبود ساختار خاک، شرایط را برای ریشهزایی بهتر و در نتیجه تشکیل شاخههای قویتر فراهم میکند. بهخصوص در باغهایی که با مشکل کمبود مواد آلی مواجهاند، افزودن هیومیک اسید پساز هرس، نقش حمایتی ارزشمندی ایفا خواهد کرد.
سخن پایانی
هرس کردن درخت میوه هنر و علمی است که با رعایت اصول و زمانبندی مناسب، میتواند باردهی درخت را به حداکثر برساند. ابزارهای باکیفیت، آشنایی با روشهای مختلف هرس و پشتیبانی تغذیهای (مانند استفاده از هیومیک اسید) همگی در موفقیت این کار اثرگذارند. با کمی دقت و برنامهریزی، میتوانید باغی پربار و درختانی سالم و زیبا داشته باشید.
بیشتر بخوانید: روش صحیح هرس درخت گردو
آبادیس بزرگترین تولیدکننده برتر هیومیک اسید در ایران
شرکت دانشبنیان اکسیر دانش آبادیس بهعنوان یکی از پیشروترین تولیدکنندگان کودهای آلی، مخصوصاً هیومیک اسید در ایران فعالیت میکند. محصولات این شرکت از مواد اولیه باکیفیت و سازگار با محیطزیست تولید شدهاند و ضمن افزایش حاصلخیزی خاک، از سلامت درختان نیز پشتیبانی میکنند.
سؤالات متداول
۱. آیا میتوان هرس درختان را در تابستان انجام داد؟
بله، درختان هستهدار یا مواردی که نیاز به حذف شاخههای بیمار یا پاجوش دارند، میتوان در تابستان (پساز برداشت میوه) هرس کرد.
۲. اگر درخت چند سال هرس نشده باشد، آیا میتوان در یک مرحله اصلاحش کرد؟
بهتر است این کار را طی دو یا سه سال انجام دهید. حذف ناگهانی شاخههای زیاد، شوک شدیدی به درخت وارد میکند و ممکن است منجر به رشد پاجوشهای متعدد یا افت باردهی شود.